چکیده:
مسئله وحی را می توان با دو رویکرد هستیشناختی و معرفتشناختی بررسی کرد. در این نوشتار به بررسی رویکرد هستیشناختی به وحی و کیفیت نزول آن از دید ملاصدرا پرداخته شده است. یافته تحقیق حاکی از آن است که از دید ملاصدرا وحی ابتدا به صورت حقیقتی عقلی است که در تنزلات بعدی به صورت مثالی و حسی ظاهر می شود. در این مراتب سه گانه، وحی با مراتب نفس نبی همراه است و در حیطه وجودی وی تحقق می یابد. بنابراین در همه مراتب نزول وحی، گستره وجودی پیامبر ظرف تحقق حقایق وحیانی است، و نقش جبرئیل بعنوان فرشته حامل وحی و یکی از ظهورات انسان کامل، در تنزّل آن معانی معقول و بسیط به مراتب پایین تر است.
خلاصه ماشینی:
"(همو، 1363 الف: 523 ـ 517؛ 1354: 273 ـ 262) باید توجه داشت که صدرا غیر از تعقل و فعالیت عقلی، نیت خالص و اعمال نیک را در اتحاد نفس با عقل فعال شرط میداند و در تبیین آن میگوید: چون این امور (تعقل و اعمال صالحه و نیت خالص) با عالم قدس و روحانی مناسبت دارند، انسانی که به این امور میپردازد و ملکه آنها را به دست میآورد، شبیه موجود قدسی میشود؛ بهگونهای که چنین انسانی، آرامآرام ملک مقرب شده، در دایره عقول قرار میگیرد و هر زمان که از این مشغولیتهای زمان بیداری خلاصی یابد، با قوه خیالش از عالم طبیعت رهایی مییابد و به عالم اصلی خود باز گشته، با پدر مقدسش ـ که روحالقدس یا هر فرشتهای است که خدا بخواهد ـ اتصال برقرار میکند و از آنجا علم و حکمت را دریافت میکند؛ چنین انسانی مانند ذغال کنار آتش است که در اثر همنشینی با آتش، آرامآرام آتشین میشود.
از طرفی هم بیان شد که قرآن، کلامالله است و رسولالله اولین مخاطب این کلام الهی است؛ زیرا نفس رسولالله در مقام «أو أدنی» است و اوست که این کلام را بیواسطه از حضرت حق دریافت میکند؛ بنابراین مراتب بالای وحی را که وجودی بسیط است، رسولالله بدون وساطت جبرئیل دریافت میکند؛ اما اگر این حقیقت عقلی و بسیط بخواهد به مجرای حس برسد، باید از بستر عاقله و خیال بگذرد تا به موطن مادی و حسی نائل شود."