چکیده:
قرآن، بهعنوان کاملترین و آخرین کتاب آسمانی، از کتابهای آسمانی گذشته با عناوین عام و خاصی همچون کتاب، صحف، زبر، الواح، تورات، انجیل و زبور یاد میکند. در این مقاله، نسبت محتوایی کتابهای آسمانی پیشین با یکدیگر و نیز نسبت محتوایی قرآن با آنها بررسی و تحلیل قرار شده است. از نظر محتوایی، تورات اصیل، بیشتر از سنخ احکام و اعتقادات(توحید، معاد، نبوت)، و انجیل اصلی، بیشتر از سنخ موعظه و اخلاق بوده و همین امر، سبب شده است که این دو کتاب در کنار هم، وسیله هدایت مردم معرفی شوند. اما قرآن، بهعنوان کاملترین و آخرین کتاب آسمانی، «مهیمن» بر کتاب ها آسمانی گذشته معرفی شده است. لذا، نسبت قرآن کریم با تمام کتابهای آسمانی پیشین، عموم و خصوص مطلق و نسبت دو کتاب تورات و انجیل با یکدیگر، عموم و خصوص من وجه است. درباره محتوای صحف ابراهیم علیه السلام و زبور داود علیه السلام علیالظاهر مطلبی در قرآن نیست.
خلاصه ماشینی:
محتوای تورات قرآن کریم، کتاب حضرت موسی(ع) را بیانگر همۀ معارف مورد نیاز مردم معرفی میکند: «ثم آتینا موسی الکتاب تماما علی الذی أحسن وتفصیلا لکل شیء وهدی ورحمة لعلهم بلقاء ربهم یؤمنون» (انعام: 154) 59 .
در تفسیر این آیه گفتهاند کتابهای آسمانی پیش از حضرت موسی(ع)، تنها شامل اصول و کلیاتی از آموزهها و شرایع الهی بودند و مراد از «لکل شیء» بیان تفصیلی جزئیات آن اصول و کلیات است که کتاب حضرت موسی(ع) بر اساس نیاز بنیاسرائیل به تبیین آنها پرداخت (طباطبایی، 1422م: 7/381-384).
بر اساس برخی دیگر از آیات قرآن 71 ، گزارشهای تورات و انجیل دربارۀ بعثت و ویژگیهای پیامبر اکرم(ص) بهگونهای دقیق و روشن بوده است که برای یهود و نصارا یا دستکم برای دانشمندان آنان هیچ تردیدی در شناخت آن حضرت و حقانیت دعوت و رسالت او باقی نمیگذاشت.
از ظاهر آیه برمیآید که این اوصاف، همه در تورات و انجیل برای پیامبر اسلام(ص) یادشده است (طبری، 1415: 6/112-113؛ ابن کثیر دمشقی، 1409: 2/262 و 3/427) و اگر آیه درصدد چنین بیانی نبود، یاد کرد هر سه وصف در کنار هم که منحصر به همین آیه است، بهویژه آوردن ویژگی سوم، نکتۀ روشنی نداشت (طباطبایی، 1422: 8/280).
از اینجا به دست میآید که پس، خداوند همه چیز را برای موسی(ع) ننوشته، بلکه از هر چیزی مقداری نوشته، و نیز دربارۀ عیسی(ع) فرموده: «ولأبین لکم بعض الذی تختلفون فیه» (زخرف: 63)؛ پس همۀ معارف مورد اختلاف را بیان نکرده، و دربارۀ حضرت محمد(ص) فرموده: «وجئنا بک شهیدا علی هؤلاء ونزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء وهدی ورحمة وبشری للمسلمین» (نحل: 89؛ عیاشی، 1380: 2/266).