چکیده:
تفاوت عمل در جهانبینی دینی با دیگر نگرشها در این است که عمل، صرفا کارکرد مادی و دنیوی ندارد و تنها عملی مایه سعادت و رستگاری است که در بارگاه الهی پذیرفته شود. با تامل در آیات و روایات میتوان عواملی را که مانع پذیرش عمل و موجب تباهی آن میشود به سه دسته تقسیم کرد: ۱- موانع اعتقادی از جمله: کفر، شرک، نفاق؛ ۲- موانع رفتاری عام مانند: انجام ندادن واجبات، فسق، گناه؛ ۳- موانع رفتاری خاص از جمله: دنیاطلبی،عاق والدین، تهمت، غیبت، حسد و... تقسیم کرد. در این مقاله به استناد آیات و روایات این عوامل شناسایی و بررسی شدهاند.
خلاصه ماشینی:
افرادی که به آیات الهی کفر میورزند و انبیای الهی و مؤمنینی را که بهحق میان مردم به اقامۀ قسط میپردازند به دلیل جهالت و گمراهی خود به قتل برسانند، دچار حبط عمل در دنیا و آخرت میشوند و برای چنین افرادی هیچ یار و یاوری نیست و در خسران و زیان عاقبت کار خود تنها خواهند بود و این نیز بهعنوان یکی دیگر از عاقبتهای ناخوشایند برای فردی است که وجود خود را در معرض نور ایمان الهی قرار ندهد و در زمرۀ ناسپاسان رحمت وسیع حقتعالی قرار گرفته است (طباطبایی، 1417: 3/124؛ ابن عطیه اندلسی، 1422: 1/415).
در کنار هم قرار گرفتن دو واژۀ کفر و حبط در این آیه، بیانگر این مطلب است که نداشتن ایمان واقعی، به معنای پوشاندن و ندیدن حقیقت آیات و تجلیات الهی و لقای پروردگار، منجر به بیثمر شدن اعمال و داشتههای افراد میشود؛ و دردناکتر از آن، عدم اقامۀ میزان در جهان آخرت را در پی دارد (طباطبایی، 1417: 13/400؛ طبرسی، 1372: 6/767).
انجام ندادن واجبات از آثار انجام ندادن واجبات از بین رفتن اعمال است چنانکه پیامبر(ص) فرمود: کسی که واجبات را انجام ندهد، خداوند اعمالش را حبط و نابود میکند تا آنگاه که پروردگارش را ملاقات کند درحالیکه برای او هیچ حجتی نیست (مجلسی، 1403: 22/292).
بنا بر این اگر مسلمانی نماز و عبادت خویش را ترک کند و برای ترک عبادت خود هیچ عذر موجهی نداشته باشد با حبط سایر عبادات روبهرو خواهد شد چنانکه زراره گوید: از امام صادق(ع) دربارۀ این گفته خدای پرسیدم: «هرکس به (ارکان) ایمان کفر ورزد، بیگمان عملش تباه است» (مائده: 5)، فرمود: ترک کردن کاری که بدان اقرار دارد که از آن جمله، ترک نماز بیهیچ بیماری و گرفتاری است (کلینی،1407: 2/384؛ عیاشی، 1380: 1/296).