چکیده:
نظریههای رشد سعی در الگوسازی مراحل شکلگیری و بالندگی ابعاد شخصیت در بشریت دارند. در این میان رشد قضاوت اخلاقی که ترکیبی پیچیده از ابعاد مختلف شخصیتی همچون بعد اجتماعی و عاطفی دارد، موضوعی است که لارنس کلبرگ مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. با وجود بررسیها و نقدهای انجام شده درباره این نظریه، بهنظر میرسد هنوز ابعادی از آن پنهان و ناگفته مانده است. پژوهشگران این مقاله با الگوسازی نظریه کلبرگ، در روشنسازی آنچه مدنظر وی بوده است، کوشیده اند تا از این بابت خلاء موجود در این نظریه و فاصله آن با آنچه در تعریف اخلاق نزد بزرگان فلسفه و دین بوده است، مشخص شود. این خلاء که به منزله یک مرحله مغفول در این نظریه تبیین و ارائه شده، طی یک مرحله بازسازی و بازشناسی روش کلبرگ به روش نیمهاکتشافی با مقولهبندی تحلیلی-تفسیری گزارههای دریافت شده هنرجویان در یکی از مدارس شهر تهران نمایانتر و مشخصتر شده است. در ادامه با مقایسه آنچه کلبرگ بهعنوان مراحل ششگانه معرفی کرده با آنچه مدنظر آبراهام مزلو بوده است، این مرحله مغفول نیز با عنوان مرحله «فراعرفی» تبیین و معرفی شده است. در پایان ضمن جمعبندی ارزشهای نظریه کلبرگ، پژوهشگران با پیشنهاد اضافهشدن این مرحله به مراحل رشد اخلاقی کلبرگ سعی در ارائه رهنمودی برای فهم بهتر مراحل رشد قضاوت اخلاقی کردهاند که به انطباق این نظریه بر آنچه کانت «عمل اخلاقی» نامیده است، کمک خواهد کرد.
خلاصه ماشینی:
یعنی تقلب نکردن و استدلالهای لازم برای غیراخلاقیبودن آن از سلسله مراتبی پیروی میکند و کسانی که تقلب میکنند یا حتی این امر را ممکن و جایز میدانند از نگاه این دانش آموزان ، به مراحل پایین تر استدلال اخلاقی تعلق دارند چراکه این سطوح از نظر قوة قضاوت اخلاقی در سطحی پایین تر قرار دارند؛ لذا عمل تقلب را هر چند که عملی غیراخلاقی است ، به نحوی توجیه می کنند.
موارد بسیار دیگری نیز میتوان در آرای اندیشمندان بزرگ شرق و اسلام یافت که بر ابعاد فردی و درونی اخلاق تأکید دارد درحالیکه در فلسفه و روش کلبرگ آنچه به دقت و موشکافانه مشخص می شود تأکید او بر ابعاد اجتماعی قضاوت اخلاقی است .
به نظر میرسد همین امر نیز موجب شده تا او مرحله ای بسیار مهم را که متناظر با بعد فردی اخلاق است که به زعم کانت و خواجه نصیر نیز والاترین سطح قضاوت اخلاقی افراد را شامل می شود (رهنما، ١٣٨٥) نادیده بگیرد و حتی در اصلاح نظریه خود این بعد معرفتی – اخلاقی را به طور کلی کنار بگذارد.
چرا که اساسا نوع سؤالات مطرح شده در آزمونهای کلبرگ متوجه ابعاد اجتماعی اخلاق و متناظر با روابط میان - فردی است در صورتیکه در سؤال این مقاله (دربارة تقلب ) سعی شد هم ابعاد فردی و هم ابعاد اجتماعی عمل اخلاقی مورد قضاوت قرار گیرد.