چکیده:
کلیات شمس، قرن ها کتاب محبوب حلقه های سماع و اهل ذوق و عرفان و دوستداران غزل ناب بوده است. نخستین چاپ انتقادی آن در سالهای 1336-1344 به تصحیح استاد فروزانفر منتشر شد. چاپ های بعدی، آشکار و پنهان، بر اساس همان چاپ صورت گرفته است؛ بعضی به اهتمام افراد و بعضی با مباشرت ناشر. در کنار این چاپ ها تنها چاپ قابل اعتنا، چاپ دو جلدی استاد سبحانی است که در سال1381به بازار نشر آمد و با توضیحاتی مفید همراه بود.
چاپ فروزانفر با همه امتیازاتش، منتقدانی نیز داشت. از جمله منتقدان آن استاد شفیعی بود که در مقدمه گزیده خود از غزلیات شمس، تصحیح دیگری از آن را ضروری دانست.
آخرین کار شفیعی در این خصوص، گزیده کامل تری از آن بود که در سال 1388 انتشار یافت. علی رغم انتظار، این گزینش، جز چند مورد تصحیح قیاسی کاملا بر چاپ فروزانفر استوار است.
این مقاله به چند و چون تصحیح فروزانفر از غزلیات، چاپ های قبل و بعد از آن و گزیده مفصل شفیعی تنها از منظر نسخه شناسی و تصحیح پرداخته است.
Maulana’s Divan، alongside the Masnavi، has، for centuries، been a favorite book with circles of “Sama’،” people of taste and mysticism، and lovers of sonnets. The first critical edition of the book، edited by Foruzanfar، was published by University of Tehran in ten volumes، from 1957 to 1965. All following editions of the book have been prepared، publically or in private، according to Foruzanfar’s edition. Some editions carry the names of particular authors on them، while some others bear just the publishers’ names. Alongside these publications، the only reliable editions are those prepared by Professor Sobhani and published by Ghatreh Publications ،in 2002. The edition includes notes and explanations. The Foruzanfar edition، with all its advantages، had its critics، too. One of them was Professor Shafi’i Kadkani who، in his prominent Introduction to his Selections from Maulana’s Divan، suggested the need for another critical edition of the book. Kadkani’s last work on Mowlana’s Divan consisted two volumes، published in 2009. The expectation was that the selection would be based on a new attitude towards the manuscripts of the text، but، apart from a few corrections، the study is entirely based on the Foruzanfar edition. This paper deals with the quality of the Foruzanfar edition، the editions published before and after it، and Kadkani’s exhaustive edition، from a manuscriptological and editorial skills perspectives.
خلاصه ماشینی:
ق ) و بـا غـزل «بنمای رخ که باغ و گلستانم آرزوست / بگشای لب که قند فراوانم آرزوست » با غزلیات مولانا آشنایی یافته و با اشتیاق تمام منتخبی از آن را در ضمن مجمع الفصحا به مطالعـه گرفته بوده ، در نهایت به نسخه ای ازکلیات شمس چاپ لکهنو دست مـییابـد و هـر از گاهی از آن بادة منصوری جان را نشاط میبخشد تا اینکه درسال ١٣١٢ برای تهیۀ مـواد رسالۀ شرح حال مولانا، بار دیگر و این بار به نظر تحقیق و نقد، دیوان را مطالعه میکند و به این نتیجه میرسد که «نسخۀ دیوان چاپ لکهنو ارزش چندانی نـدارد و در اشـعار اصلی آن ، حذف و اضافات ناروا راه یافته و عدة بسیاری از غزلیات دیگـران در ضـمن اشعار اصلی آمده است » (مولوی١٣٦٣مقدمه ، صـص آــ ب )؛ از ایـن رو، بـرای دسـت یافتن به متن اصیل غزلیات ، به سراغ نسخه های خطی میرود و بعد از تحصیل اصل یـا عکس ١٢ نسخه ، با دستیاری دو تن ازهمکاران و دانشجویان خود دکتر حسین کریمـان و امیرحسن یزدگردی، تصحیح دیوان را برمبنای ٩ نسخۀ قدیم تر و معتبرتر آغاز میکند.
از این رو، در مقاله ای با طرح صد مـورد اخـتلاف ضـبط چـاپ فروزانفـر و نسخۀ قونیه ، روح ایشان را مخاطب قرار داده و سؤال کرده اند کـه چـرا نسـخۀ مصـحح ایشان گاهی مغایر با ضبط نسخۀ قونیه است (توفیق سبحانی،١٣٨٦،دیوان کبیـر قونیـه و کلیات شمس استاد فروزانفر، ادب پژوهی شمارة ٢ ) توفیق سبحانی که قبلا در سال ١٣٨٣ تصحیح فروزانفر را بـا تعلیقـات و توضـیحات و ترجمۀ ابیات عربی منتشر کرده بود، همان حواشی را با تغییرات و تجدید نظر جزئی بـه چاپ جدید نیز منتقل نموده است .