چکیده:
بستر رودخانه تحت تاثیر عوامل و متغیرهای مختلف همواره ازنظر ابعاد، شکل راستا و الگـو یـا شـکل مـسطحه در تغییـر و تحول است. با تغییر بستر رودخانههای مرزی، مشکلاتی در روابط کشورها به وجود میآید که مهمترین آن عبارتاند از: اختلاف بر سر تعیین دقیق مرز در بستر تغییرپذیر رودخانه، اختلافات ناشی از ناپایداری الگوی توزیع حقآبه میان دو کشور، اختلافات ناشی از وسعت و قلمرو محدودی مرزی؛ بنابراین مطالعه ژئومورفولوژیکی تغییرات بستر رودخانههای مرزی، زمینه مدیریت جامع رودخانهها، استفاده بهینه از پتانسیلهای موجود را جهت بهرهبرداری و مدیریت روابط مرزی را فراهم میکند. هدف اصلی این مقاله بررسی چگونگی نقش تغییرات بستر رودخانههای مرزی ایران در تغییر خطوط مرزی و بررسی پیامدهای آن بر روابط بین کشورها هست. برای رسیدن به این هدف و با توجه به طول مرزهای رودخانهای ایران که ۱۹۱۸ کیلومتر و جمعا طول ۲۸ رودخانه مرزی میباشد؛ رودخانههای مهم مرزی شامل اروند، ارس، اترک، هیرمند و هریرود که زمینهساز مناقشاتی بین ایران و کشورهای همسایه شده است، جهت مطالعه انتخاب گردید. روش پژوهش مقاله حاضر، توصیفی-تحلیلی و بر پایه مطالعات اسنادی–کتابخانهای هست در پی پاسخ دادن به این سوال است: تغییرپذیری بستر رودخانه چه تاثیری بر روابط و مناسبات بین کشورها دارد؟ یافتههای پژوهش نشان داد جابجایی عرضی و طولی بستر رودخانهها بر روابط و مناسبات بین کشورها پیامدهایی بهطور مشترک دارد که عبارتاند از تعیین حقآبه، چگونگی بهرهبرداری از منابع اقتصادی، اختلافات بر سر تغییرات قلمرو، تعیین حدود مرزی، خسارت به تاسیسات مرزی، خسارت به منابع و زمینهای کشاورزی و در نتیجه سبب تغییر خطوط مرزی میشود.
خلاصه ماشینی:
"روش پژوهش مقاله حاضر، توصیفی-تحلیلی و بر پایه مطالعات اسـنادی–کتابخانـه ای هسـت در پی پاسخ دادن به این سؤال است : تغییرپذیری بستر رودخانه چه تأثیری بر روابط و مناسبات بین کشورها دارد؟ یافته های پژوهش نشان داد جابجایی عرضی و طولی بستر رودخانـه هـا بـر روابـط و مناسـبات بـین کشـورها پیامـدهایی به طور مشترک دارد که عبارت اند از تعیین حقآبه ، چگونگی بهره برداری از منابع اقتصادی، اختلافـات بـر سـر تغییـرات قلمرو، تعیین حدود مرزی، خسارت به تأسیسات مرزی، خسارت به منابع و زمین های کشاورزی و در نتیجه سبب تغییـر خطوط مرزی میشود.
کهربائیان و همکاران (١٣٩٣) تحولات مورفولوژیکی و الگـوی پیچـان رود بسـتر رودخانـه مرزی هریرود با استفاده از RS آشکار نمود که تعداد پیچان رودها از ١٧٢ در سال ١٣٥٣ بـه ١٦٦ در سال ١٣٨٧ کاهش یافته و نیمرخ عرضی هریرود در طول ایـن دوره زمـانی تغییـرات زیادی داشته و الگوی پیچان رودی به ویژه در بعضی مسیرها به شدت افزایش یافتـه اسـت کـه منجر به تخریب ١٢ میله مرزی، یک پاسگاه مرزبانی، آسیب دیدگی اراضی زراعی ٨ آبادی و سامانه جاده مرزی در مسیر رود گردید.
نتیجه گیری بررسی های انجام گرفته در جهت پاسخ گویی به این سؤال که : تغییـرات بسـتر رودخانـه هـای مرزی چه تأثیری بر روابط و مناسبات بین کشورها دارد؟ بررسیها نشـان داد کـه جابجـایی عرضی و طولی بستر رودخانه ها پیامدهایی به طور مشترک بر روابط و مناسبات بین کشورها دارد که عبارت اند از تعیین حقآبه ، چگونگی بهره برداری منابع اقتصادی، اختلافـات بـر سـر تغییرات قلمرو، تعیـین حـدود مـرزی، خسـارت بـه تأسیسـات مـرزی، خسـارت بـه منـابع و زمین های کشاورزی، که می توان با توجه به موارد زیر آن را دسته بندی کرد: ١."