چکیده:
سخنکاوی و تحلیل گفتمان به تجزیه و تحلیل پیوندهای درونی متن که ساختار آن را تشکیل میدهد، میپردازد. در درک این پیوندهای درونی، تحلیل ساختار و هماهنگی معنایی اجزا و عناصر متن ضروری است؛ زیرا منجر به خوانش عمیق اثر ادبی میشود. برای رسیدن به این هدف نگارندگان به بررسی ساخت متنی مصباحالهدایه که از جمله متنهای ادبی گفتمانمدار برجستة قرن هشتم ه.ق و نثر آن آراسته به گفتمان عرفانی است، در دو مقولة ساخت مبتدا- خبری و انسجام پرداختهاند. در مبحث ساخت مبتدا- خبری نشان دادهاند که ساختار به کارگیری اطّلاعات در این کتاب دارای انعطافپذیری زیادی نیست؛ امّا فضای حاکم بر آن فضای حرکت و سلوک است. پیام اصلی نویسندة کتاب نیز این است که دینداری–یعنی همان اصل اساسی- ای که برای سلامت جامعة قرن هشتم -که دچار انحطاط اخلاقی و فساد شده و از دین فاصله گرفته- از ضروریّات است. در مبحث انسجام نیز به بررسی متن در سه بخش دستوری، واژگانی و پیوندی پرداخته شده؛ در بخش دستوری کارکردهای انسجام عبارتند از ارجاع، جانشینی و حذف که کاربرد فراون آن در متن باعث جلوگیری از ملالت و دلزدگی در خواننده و همچنین ترغیب وی برای خواندن متن شده است. در بخش انسجام واژگانی نیز تکرار و همآیی که نقش مهمّی در القای معانی، زیباییآفرینی، تأثیرپذیری بیشتر و همچنین یکپارچگی معنای متن و زنجیرة انسجامی آن دارند، تبیین گشتهاند. در مبحث عناصر پیوندی ادوات پیوندی بین جملات متن در عوامل ربط افزایشی، سببی، تقابلی و زمانی تشریح شده است و در نهایت این نتایج به دست آمده که بسامد مؤلّفههای افزایشی و سببی بیشتر از سایر عوامل پیوندی کاربرد دارد که این خود میتواند به دلیل تأثیرپذیری از موضوع مورد بحث و همچنین اقناع مخاطبان باشد. روش کار در این مقاله دستور کار مایکل هالیدی و رقیّه حسن است.
خلاصه ماشینی:
در واقـع ، عنصر جانشینی که در مصباح بیشتر بـرای پرهیـز از تکرار به کار رفته موجب شده که خواننـده و مخاطب متن دچار ملالت و دلزدگی نشود؛ زیرا یکی از خصوصیات بـارز متـون عرفـانی بایـد ترغیـب خواننده و مخاطب برای خواندن متن شود که ایـن خود با کاربرد چنین عناصری است کـه نمـود مـی - یابد و باعث برانگیختن مخاطب برای خوانش اثـر ادبی می شود.
اصلی تـرین هنـر عزالـدین محمود کاشانی با توجه بـه نمـودار شـمارة ۱ در ایجاد انسـجام در مـتن مصـباح ایجـاد انسـجام دستوری است ؛ زیرا کاربرد این نوع انسـجام کـه عبارت از ارجاع ، جانشینی و حذف است باعـث مـی - شود خواننده دچار ملالت و دلزدگی نشود که ایـن خود از عوامل مهـم بـرای برقـراری رابطـه بـا مخاطب و تأثیرپذیری بیشتر متن بر وی و همچنین ترغیب وی برای خواندن متن برای اعمال اندیشـه- های دینی - اسلامی است .
عناصر دستوری ، مهم ترین عامل انسجام در مـتن مصباح الهدایه را در تعامل با هم بـرای ایجـاد انســجام در مــتن کــرده انــد کــه کارکردهــای آن عبارتند از ارجاع ، جانشینی و حذف کـه کـاربرد فــراون آن در مــتن باعــث جلــوگیری از ملالــت و دلزدگی در خواننده و همچنـین ترغیـب وی بـرای خواندن متن شده است که این خود می توانـد یکـی از روش های اساسی برای اعمال اندیشههای دینـی - اسلامی باشد.