چکیده:
روایت تاریخ از زندگی اجتماعی بشر، حاکی از آن است که در همه اجتماعات انسانی، گروهی به سبب توانمندی های اقتصادی، مذهبی و یا سیاسی، نخبه تلقی شده و رهبری دیگران را به دست گرفته اند که در این میان، نقش عالمان و اندیشمندان مذهبی در جهت گیری دینی عوام حائز اهمیت و بی بدیل است. قرآن کریم نیز با پذیرش این واقعیت خارجی، با ذکر نمونه های متعدد، آن را آسیب شناسی کرده و با دعوت های مکرر به خردورزی، سعی در کاهش فاصله فکری طبقات اجتماعی داشته است. از منظر قرآن، پیروی از نخبگان دینی در پیشگاه الهی رفع تکلیف نکرده و همه افراد در قبال مواضع دینی که اتخاذ می کنند، مسئول هستند. از این رو، همگان مکررا به تعقل و تدبر در نصوص وحیانی دعوت شده اند تا افزون بر آگاهی همگانی از مفاهیم دینی، کتاب آسمانی معیاری برای تشخیص سره از ناسره در دعاوی نخبگان قرارگیرد. بنابراین در منطق قرآن، وابستگی فکری عوام جامعه به نخبگان، امری مذموم است و همگان موظف اند با افزایش آگاهی و تعقل در براهین دینی ارائه شده از سوی رهبران اجتماع، مسیر حق را پیدا نموده و با دیده ای باز از نخبگان صالح پیروی نمایند تا به سعادت ابدی دست یابند.
خلاصه ماشینی:
"لیکن دروزه میثاق مذکور در آیۀ 187 آل عمران را فراتر از عالمان اهل کتاب دانسته و وظیفۀ عالمان مسلمان را نیز رعایت این میثاق و بیان حقایق قرآن برای تودۀ مردم بیان کرده است (1383: 7/287)؛ چنان که در دیگر آیات نیز به منظور پیشگیری از بروز آسیب تقلید و در پی آن انحراف مفاهیم الهی، مسلمانان به بازخوانی مکرر قرآن مأمور شدهاند تا با انس و آگاهی از قرآن، آیات وحی را محور و فصلالخطاب مشکلات خویش قرار دهند (مزمل/ 20).
در خلال این آیات، عوامی که خرد خود را با تقلید فکری از نخبگان معاوضه نموده و اکنون مغبون شده و به دوزخ گرفتار آمدهاند، از بزرگان خود میپرسند: آیا میتوانید از عذاب پیروان خویش بکاهید؟ لیکن آنان با اظهار تأسف چنین بیان میکنند که ما نیز همچون شما به عذاب الهی مبتلا گشتهایم و اکنون صبر و یا فزع یکسان بوده و چیزی از آن نمیکاهد و تنها حکم الهی است که میان بندگان داوری مینماید (ابراهیم/ 21؛ غافر/ 45ـ56).
وعدۀ عذاب خداوند نسبت به فرعون ـکه به حق وی را به سبب جبروت و طغیانگری و حیلهگری فراوان و ادعای کمنظیر خداییاش میتوان در زمرۀ پرنفوذترین نخبگان گمراهکننده قرار دادـ و تودهای که رشتۀ افکارشان را به دست گرفته بود، در آیات دیگری نیز بیان شده است؛ از جمله آنکه خداوند از فرعون و امتش که با حیلت آنان را فریفته و به رکود فکری کشانده بود، انتقام گرفته و همه را به عذابی عبرتآموز مبتلا نمود (زخرف/ 54 ـ56)؛ چنان که این معنا در سورۀ هود نیز تأکید شده است."