چکیده:
در لابه لای کتب علوم قرآنی و تفسیر، پدیده ای به نام تکرار و تعدد نزول با عباراتی نظیر «ما تکرر نزوله»، «نزلت مرتین»، «نزلت مره بعد اخری» خودنمایی می کند که از هیچ پشتوانه روایی برخوردار نیست. در آثار متقدمان نیز اثری از آن یافت نمی شود. نخستین بار مقاتل بن سلیمان در حاشیه تفسیرش در ذیل سوره حمد و آیه 87 سوره حجر با لفظ «قیل» از آن یاد نموده است. سپس بغوی، ابن کثیر، سیوطی، زرقانی و بسیاری از علمای معاصر اهل سنت در آثارشان در ذیل آیات 113 توبه، 126 نحل، 85 اسراء و... به جهت جمع بین روایت های سبب نزول متناقض، آن را پرورانیده و فایده هایی به نقل از زرکشی برای آن بیان کرده اند. نخستین بار زرکشی در قرن هشتم هجری با اجتهاد خویش فوایدی برای تکرار و تعدد نزول بیان کرد. تعظیم و تشریف آیه و سوره مورد ادعا و یادآوری به پیامبر در اثر نسیان آن آیه و یا سوره، مهم ترین فواید تکرار و تعدد نزول بیان شده است، طبرسی و علامه طباطبایی نیز بدون پذیرش قطعی آن، با ذکر لفظ «قیل» و بدون هیچ شرحی، جهت تفسیر عبارت «سبعا من المثانی» و تطبیق سوره حمد با آن از این پدیده یاد کرده اند. مبانی پیدایش این پدیده که عدم اعتقاد به عصمت پیامبر ، پذیرش عدالت صحابه، جمع و سازش بین اسباب نزول های متناقض و توجیه قرائت های سبعه می باشد، با مبانی تفسیری و اعتقادی شیعه در تضاد است.
در این نوشتار ضمن بیان پدیده تکرار و تعدد نزول و نظر موافقان و مخالفان، به نقد فواید تکرار نزول و استخراج مبانی یادشده از لابه لای آیات و سوره های مدعای تکرار نزول پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"تعظیم و تشریف آیه و سورۀ مورد ادعا و یادآوری به پیامبر در اثر نسیان آن آیه و یا سوره، مهمترین فواید تکرار و تعدد نزول بیان شده است، طبرسی و علامه طباطبایی نیز بدون پذیرش قطعی آن، با ذکر لفظ «قیل» و بدون هیچ شرحی، جهت تفسیر عبارت «سبعا من المثانی» و تطبیق سورۀ حمد با آن از این پدیده یاد کردهاند.
بنابراین میتوان نتیجه گرفت که این آیه در سال دهم بعثت نازل شده است؛ در حالی که به اتفاق تمام مفسران، تاریخ نزول سورۀ توبه که آیۀ 113 را نیز در بر میگیرد، سال نهم هجرت بوده است (طباطبایی، 1417: 9/144) و بر اساس روایات ترتیب نزول، سورۀ مائده بیست و هفتمین سورۀ نازلشده در مدینه میباشد (بیهقی، 1980: 7/14260؛ ابن ضریس بجلی رازی، 1408: 33ـ34).
در اسباب نزول واحدی نزدیک به مضمون همین معنا از عبداللٰه بن مسعود بیان شده است و به نزول آیه در زمان جنگ بدر هیچ اشارهای نشده است (واحدی نیشابوری، 1411: 183) که عدهای از مفسران به اشتباه آن را از جملۀ سببهای نزول آیه دانسته (حسینی آلوسی بغدادی، 1415: 11/21) و به زعم خویش در جهت جمع بین دو قرائت، نظریۀ تعدد نزول را مطرح کردهاند؛ در حالی که آیههای ابتدایی سورۀ روم یک بار در دوران پایانی مکه قبل از هجرت نازل شده است و دیگر نیازی به تکرار نزول آن در مدینه نیست."