چکیده:
اثبات فضایل اهلبیت( در قرآن کریم، بهعنوان متن مشترک و مقدس تمام مسلمانان همواره مد نظر علمای شیعه بوده است. از سوی دیگر، یکی از مهمترین ابعاد و شئون امامت، شان «ولایت تکوینی» است که خود دارای تقریرات و تقسیمات گوناگونی است. برخی از معاصران کوشیدهاند با استدلال به آیه 54 سوره نساء، مفهوم قرآنی «ملک عظیم» را مربوط به قدرت تصرف تکوینی و اثبات کننده ولایت تکوینی اهلبیت( آن هم در بالاترین حد خود، یعنی تدبیر و ریاست بر کل عالم تفسیر کنند. نگارنده ضمن ردّ این استدلال، معتقد است: اگرچه این آیه از فضایل اهلبیت( به شمار میرود، اما نمیتوان از آن چنین برداشتی نمود. علاوه بر این، روایات متعدد ذیل آیه، این فضیلت را خارج از قلمرو تکوین و در حوزه تشریع معرفی کردهاند.
خلاصه ماشینی:
تنها روایت مفید برای استدلال کنندگان، که مستقیما به این مطلب پرداخته روایتی از امام صادق( است که وجوب اطاعت را به فراتر از انسانها تعمیم داده وکل تکوین، از جمله جهنم را نیز شامل آن دانستهاند؛ یعنی «ملک عظیم» به معنای «اطاعت تمام موجودات است» که قاعدتا مفید ولایت کلیه در امور تکوینی و تسخیر تکوینی عالم هستی است: عن هشام بن الحکم قال: قلت لأبی عبد الله( أم یحسدون الناس علی ما آتاهم الله من فضله فقد آتینا آل إبراهیم الکتاب والحکمة وآتیناهم ملکا عظیما ما ذلک الملک العظیم قال فرض الطاعة ومن ذلک طاعة جهنم لهم یوم القیامة یا هشام (صفار،1404ق، ج1، ص35، ح1).
همین جواب را میتوان در رابطه با روایات دیگری دانست که مدعیان دلالت این آیه بر ولایت تصرف بدانها استدلال کردهاند که اگرچه مستقیما ارتباطی با آیه «ملک عظیم» ندارد، لیکن بر طبق آنها، اطاعت از اهلبیت( بر موجودات عالم واجب است (نمازی شاهرودی،1350، ص50-52)؛ روایاتی مانند آنچه در ذیل آیه «شق القمر» صادر شده است و بر طبق آن، جبرئیل بر پیامبر نازل شد و گفت: «ان الله یقرئک السلام ویقول لک انی قد امرت کل شیء بطاعتک» (علی بن ابراهیم قمی، 1404ق، ج2، ص341).
برایناساس، میتوان گفت: «ملک عظیم» در این آیه، بیانی دیگر از «امامت» در آیه «ابتلاء» است که پیشوایی و مقتدا بودن برای مردم در تمام امور را میرساند، به گونهای که بر اساس آن، حجت خدا به اذن الهی تشکیل حکومت داده، ریاستی عام بر امور دین و دنیای مردم خواهد داشت و مردم جدای از پیامهای وحیانی -که مربوط به مقام نبوت- است باید از تمام سخنان او اطاعت کنند (سبحانی، 1411ق، ج4، ص119-121) در همین زمینه، امام باقر( در تشریح «ملک عظیم» میفرمایند: «الملک العظیم أن جعل فیهم أئمة من أطاعهم أطاع الله ومن عصاهم عصی الله فهو الملک العظیم» (صفار، 1404ق، ص34، ح 6).