چکیده:
سنگ مزارهای هردورهی تاریخی، متناسب با فرهنگ و هنر آن دوره ساخته شده و
اطلاعات تاریخی، سیاسی، مذهبی و اعتقادات مردمی را به آینده منتقل میکنند. یکی
از هنرهای کاربردی و قدیمی در ایران حکاکی سنگ مزار است که ارتباط بسیار نزدیک
و گستردهای با هنر خوشنویسی ایرانی دارد، بنابراین سوالی مطرح میشود که چرا در
همهی سنگ مزارها، از خوشنویسی استفاده شده و دلیل هنرنمایی خوشنویسان دوره-
های مختلف، برای ایجاد زیبایی و تنوع اقلام در سنگ مزار چه بوده است؟ در پژوهش-
های پیشین، نسبت به کاربرد، زیباییشناسی و تنوع اقلام خوشنویسی در کتیبه نگاری
سنگ مزار کمتر پرداخته شده و عموما سعی در خواندن متن کتیبه ها و یا شکل سنگ
مزار داشتهاند. با توجه به تحلیل و بررسی انجام شده در سنگ مزارهای شهیدگاه از
اقلام مختلف و متنوع خوشنویسی ایرانی اسلامی چون: کوفی بنایی، نسخ، نستعلیق،
رقاع و توقیع، ثلث، کوفی تزیینی و ثلث ریحانی به نحواحسن و هنرمندانه استفاده شده
است. هنرمندان با ذوق، برای خلق یک اثر فاخر و توجه به زیبایی بیشتر سنگ مزارها و
همچنین به تناسب درجهی اهمیت و اعتبار حکومتی یا مذهبی متوفّی، از چند قلم
برای نگارش و حکاکی بهره جستهاند.گاهی نیز سوای ضلع اصلی، چهارضلع جانبی
سنگ مزارها را با خطوط و نقوش تزیینی آراستهاند. با تحقیق میدانی انجام شده بر
روی سنگ مزارهای موجود، این نکته نیز قابل توجه است که کاربرد و استفاده از «خط
ثلث» در دوره ی صفوی تا قاجار نسبت به خطوط دیگر بیشتر بوده و تقریبا در اکثر
سنگ مزارهای شهدای جنگ چالدران و سنگ مزارهای الحاقی، از خط ثلث بهره گرفته
شدهاست. در نگارش کتیبه های سنگ مزارهای شهیدگاه، بعد از ذکر نام و القاب متوفی،
استفاده از متون مذهبی، آیات، احادیث و همینطور ذکر نام پیامبر(ص)، مولا علی(ع) و
لفظ جلالله «الله» مرسوم بوده که البته نام علی(ع) بیشتر از پیامبر(ص) با خط کوفی
بنایی نگارش شده است.
خلاصه ماشینی:
"با تحقیق میدانی انجام شده بر روی سنگ مزارهای موجود، این نکته نیز قابل توجه است که کاربرد و استفاده از «خط ثلث» در دورهی صفوی تا قاجار نسبت به خطوط دیگر بیشتر بوده و تقریبا در اکثر سنگ مزارهای شهدای جنگ چالدران و سنگ مزارهای الحاقی، از خط ثلث بهره گرفته شدهاست.
<رجوع شود به تصویر صفحه> تصویر -8- کاربرد خط ثلث در سنگ مزارهای شهیدگاه اردبیل در برخی از آثار به تناسب موقعیت اجتماعی و یا مذهبی شخص متوفی، اجراهای بسیار فاخر و هنرمندانه با همکاری خوشنویس و حکاک به وقوع پیوسته و از نظر اصول بصری و خوشنویسی آنقدر چشمنواز، جذاب و ظریف است که به جرأت میتوان گفت کار اساتید تراز اول آن دوره بودهاست، طوری که به عنوان سرمشق و نمونهی طراحی کتیبه نگاری از آنها میتوان بهرهمند شد(تصویر- 9-.
با توجه به تحلیل، بررسی انجام شده و نتایج حاصلهی این مقاله در سنگ مزارهای شهیدگاه از اقلام مختلف و متنوع خوشنویسی ایرانی – اسلامی چون: کوفی بنایی، نسخ، نستعلیق، رقاع و توقیع، ثلث، کوفی تزیینی و ثلث ریحانی به نحو احسن، زیبایی شناسانه و هنرمندانهای استفاده شدهاست.
با تحقیق میدانی انجام شده بر روی سنگ مزارهای موجود، این نکته نیز قابل توجه است که کاربرد و استفاده از «خط ثلث» در دورهی صفوی تا قاجار، نسبت به خطوط دیگر خیلی بیشتر بوده و در نگارش اکثر سنگ مزارهای شهدای جنگ چالدران و سنگ مزارهای الحاقی دورههای بعدی، از خط ثلث بهره گرفته شدهاست."