چکیده:
بشر نیازمند شناخت حقیقت خوب و بد است تا بتواند رفتارهای خود و دیگران را ارزیابی کند. از جمله امور مهم در شناخت ارزش عمل، بررسی نقش نیت فاعل است. این مقاله با طرح این پرسش که «دیدگاه نهجالبلاغه نسبت به تاثیر نیت بر ارزش اخلاقی عمل چیست؟»، به بررسی کتاب شریف نهجالبلاغه، پرداخته و با روش کتابخانهای، گونههای مختلف «نیت» را بررسی کرده است. دستاورد مقاله آن است که نیت میتواند در حکم فعل حسن یا قبیح باشد؛ فعل غیر اخلاقی را به اخلاقی تبدیل کند؛ به فعل حسن، ارزش ویژه ببخشد و فعل حسن را به فعل قبیح تبدیل کند. همچنین فعل بدون نیت نیک فاعل، ارزش اخلاقی مثبت ندارد و اگر انسان از عملی که اقتضای خوببودن را داراست، سعادت اخروی را نیت کند، عمل او ارزش اخلاقی قربآفرین دارد؛ اما اگر فقط مطلوب دنیوی را در نظر بگیرد، عمل او ارزش اخلاقی محدود دنیوی دارد، ولی ارزش اخلاقی قربآفرین ندارد.
خلاصه ماشینی:
نیت مؤثر بر فعل افعالی که انسان انجام میدهد، یا زمینه خوببودن را دارد یا زمینه بدبودن؛ اگر کاری زمینه بدبودن را داشته باشد، نیت خوب، نمیتواند آن را خوب کند؛ امام(علیهالسلام) در سفارشهای اخلاقی خود، این مطلب را متذکر میشود و میفرماید: فلا تقوین سلطانک بسفک دم حرام فإن ذلک مما یضعفه و یوهنه بل یزیله و ینقله و لا عذر لک عند الله و لا عندی فی قتل العمد لأن فیه قود البدن؛ پس با ریختن خونی حرام، حکومت خود را تقویت مکن؛ زیرا خون ناحق، پایههای حکومت را سست و پست میکند و بنیاد آن را بر کنده، به دیگری منتقل سازد و تو، نه در نزد من و نه در پیشگاه خداوند، عذری در خون ناحق نخواهی داشت، چرا که کیفر آن قصاص است و از آن گریزی نیست (سید رضی، بیتا، ص442، نامه53).
امام علی(علیهالسلام) میفرماید: عامل عمل فی الدنیا لما بعدها فجاءه الذی له من الدنیا بغیر عمل فأحرز الحظین معا و ملک الدارین جمیعا فأصبح وجیها عند الله لا یسأل الله حاجة فیمنعه؛ آنکه در دنیا برای آخرت کار میکند و نعمتهای دنیا نیز بدون تلاش به او روی میآورد، پس بهره هر دو جهان را چشیده و مالک هر دو جهان میشود؛ حاجتی نیست که از خدا بخواهد و خدا برآورده نکند (سید رضی، بیتا، ص522، قصار269).