چکیده:
سقطِجنین اگرچه در شرع مقدس و جوامع بشری، عملی منکر و قبیح شمرده میشود ولی در موارد تزاحم بین سلامتی مادر و حیات جنین، از دیدگاه فقیهان بسیاری، مادر مختار است حفظ سلامتی خود را ترجیح دهد. باوجود مجوز برای عمل سقط، مسئولیت مدنی مربوط به سقطدرمانی یکی از مسائل مطرح است. در این مسئله، قانونگذار بهتبعیت از بعضی نظرات بزرگان به سقوط ضمان حکم داده است. بررسی اطلاقات روایات ضمان دیۀ سقطِجنین از نکات بسیار حساس و مشکل این بحث است. نحوۀ اطلاقگیری و پذیرفتن یا نپذیرفتن اطلاق احوالی در این روایات از عمده مباحث تأثیرگذار در دلالت این ادله است. با بررسی ظهور ادله، اطمینان کافی برای اطلاقگیری از این روایات بهدست نمیآید. اگرچه عدم دلالت آنها نیز اطمینانآور نیست، عدم ظهور برای عدم اثبات کافی است. تنها دلیلْ اصل عملی استصحاب و برائت است که اصل اولی در بحث دیات و ضمانات را تعیین میکند. این اصل میتواند دلیل اثبات عدم مسئولیت ناشی از سقطدرمانی باشد.
خلاصه ماشینی:
پـس پرسـش اساسـی این است : آیا در دیدگاه شارع مقدس و برایند ادلۀ موجود در فرض جواز سقط ، دیـۀ جنـین مضمون است یا به مجرد جـواز شـرعی ، ضـمان ناشـی از سـقط نیـز مرتفـع مـیگـردد؟ آیـا ملازمه ای بین جواز تکلیفی و جواز وضعی سقط وجود دارد یا خیر؟ اگرچه در مادٔە ٧١٨ قانون مجـازات اسـلامی ایـن مسـئله اشـاره شـده و در نهایـت ، از دیدگاه عدم ضمان پیروی شده است ؛ ولی با توجه به کثرت فقیهانی کـه بـه لـزوم پرداخـت دیه معتقدند و اینکه در طرف دیگر تقریبا هیچ فقیهـی به صـراحت ، قائـل بـه عـدم ضـمان نشده است ، مطابقت حکم قانونگذار بـا احکـام دینـی مـورد تردیـد نسـبی اسـت .
ایـن نظـرات بـه شـرح زیر است : لزوم پرداخـت دیـه (خـوئی ، ١۴٢٧ق : ص١۴۵؛ فاضـل لنکرانـی ، بـیتـا (الـف ): ص١١٧؛ جـواد تبریزی ، همان ؛ منتظری ، همان )؛ عدم لزوم دیـه (سـبزواری ، همـان )؛ تفصـیل بـین مـوردی کـه حیات مادر و سلامتی مادر در خطر است : در این صورت ، دیـه لازم اسـت و درصـورتیکـه مادر به خاطر مشقت و حرج اقدام به سقط میکند کـه در ایـن صـورت ، در فـرض پـیش از ولوج روح ، دیه لازم نیست ولی در مرحلۀ پس از ولوج روح ، پرداخت دیه لازم است (قـائینی ، ١٣٩٣: ص٢٨٣)؛ احتیاط در پرداخت (مکارم شیرازی ، همان ؛ خامنه ای ، همان ).
نقد و بررسی اطلاقات ادلۀ دیۀ قتل در پاسخ به این نحوه استدلال ، ممکن است چنین گفته شود که مسـلم انصـراف بـه افـراد متعارف مسلمان دارد و اصلا به ذهن مخاطب نمی رسد که جنـین نیـز از مـوارد آن باشـد و دست کم از موارد شک در انصـراف اسـت .