چکیده:
در چارچوب نظریه ” خبر به مثابه گفتمان“، ون دایک را اعتقاد بر آن است که ” خبر در عین پایبندی به سبک های رایج خبری، اهداف اقناعی خاصی را نیز می تواند پیگیری کند. زیرادر یک رویداد ارتباطی روزمره با آنکه همه مباحث سبکی رعایت می شود و دو سوی ارتباط سعی می کنند مناسب با شرایط سخن گویند و سبک سخن گفتن مرسوم در آن شرایط را به کار گیرند، اهداف مشخصی را نیز دنبال می کنند و به دنبال دستیابی به نتایج معینی هستند. روزنامه نگاران هم از این قاعده مستثنی نیستند و از یک سو مجبور از به کارگیری سبک مرسوم و زبان خبری بی طرفانه اند تا مخاطب را به واقعی بودن خبر قانع سازند و برای خبر مشروعیت ایجاد کنند اما از طرف دیگر آنها مجبور به پیگیری اهداف اقناعی خاصی نیز هستند که این اهداف منطبق است با نگرشی که مبتنی است بر نقشه ها و مدل های غالب بازنمایی اجتماعی و ایدئولوژی غالب. انعکاس نگرش ” غالب“ در خبر از طریق به کارگیری راهکارهای متنی خاصی انجام می پذیرد و بنابراین سبک خبری متعادل و راهکارهای اقناعی تواما در یک متن واحد به نوعی زندگی مسالمت آمیز در کنار یکدیگر می پردازند.
مقاله حاضر با تقسیم شرایط اجتماعی به سه حال عمده، یعنی متعامل، پرتنش و متخاصم، چنین استدلال می کند که در شرایطی که بازیگران یا کنش گران خبری در تعامل کامل با یکدیگر باشند، نگرش خبرنگار که با ” نقشه های بازنمایی غالب اجتماعی“ در انطباق است با نگرش کنش گران خبری کاملا منطبق می شود به نوعی که کنش گران قطعه خبری را کاملا بی طرفانه محسوب می دارند و خبر الزامی در به کارگیری راهکارهای اقناعی ندارد مگر انعکاس خبر با همان نگرش غالب که مماس است با نگرش همه کنش گران خبری که در تعامل اجتماعی با یکدیگر قرار دارند. اما در شرایطی که تنش های اجتماعی تشدید می شوند به نوعی که نقشه های بازنمایی دو سوی کنش خبری بر یکدیگر منطبق نباشند، خبر و موسسات رسانه ای غالب در عین پایبندی به سبک متعادل مجبور می شوند تا بعضی اهداف اقناعی را به طور ضمنی از طریق راهکارهای نحوی در سطح متن طرح کنند تا در عمق معانی اقناعی خاصی رمزگذاری شود. در شرایط سوم یعنی شرایطی که تشدید تضادها به محدودهای تخاصم شدید رشد یابد، همچون شرایط جنگی، به دلیل تفاوت شدید نقشه های بازنمایی اجتماعی و ایدئولوژی های غالب، متون ” خبری“ سبک ارائه خبر بی طرفانه را به کناری گذاشته و به ترسیم تصویر از دشمن از طریق راهکارهای اقناعی عیان و غول یا اسطوره سازی از طریق به کارگیری واژه های ارزشی و استعاره های خبری متعدد در سطح و ساختارهای نحوی کلان در عمق سطح اقدام می کنند. به شکلی که دیگر نمی توان با خبر روبه رو بود بلکه با قطعه های تبلیغاتی عیان و واضحی روبه رو خواهیم شد که قصدی جز ترسیم تصویر دشمن ندارند.
در پایگاه اطلاعاتی مقاله موارد مشخصی در انطباق با ” شرایط اجتماعی پرتنش“ و همچنین مواردی در انطباق با شرایط تخاصم اجتماعی مانند شرایط جنگ قابل ملاحظه است. تحلیل مقاله نشان خواهد داد که در شرایط اجتماعی و بین المللی پرتنش، در عین استفاده از سبک مرسوم خبری متعادل، از راهکارهای اقناعی برای بیان بعضی اهداف خاص بهره برداری شده است. اما در شرایط تخاصم عیان، متون ” خبری“ کاملا جنبه تبلیغاتی پیدا کرده و به ترسیم تصویری از دشمن اقدام می کنند.
خلاصه ماشینی:
(میرفخرایی، 1390) سؤال اصلی تحقیق نیز دقیقا در این رابطه شکل میگیرد که اگر نگرشهای انتقادی محق هستند که خبر یک "بازنمایی" است و نه یک " انعکاس" یا "بازتاب"، بیان نگرشها، باورها، و اهداف مشخص ارتباطی، چگونه و در کدام لایههای متنی در عین استفاده از شکل و سبک ارائة خبر متعادل انجام میپذیرد؟ آیا خبر بهروشنی مواضع خود را اعلام میکند؟ یعنی گونهای از متون اقناعی میشود و به ارائة ساختار بحثی Argument و موضعی در مرکز آن میپردازد؟ اما این عمل اساسا با سبک ارائة خبری همخوانی ندارد.
بهعبارت دیگر و به زبان مرسوم در گفتمانشناسی " رویداد ارتباطی بین مخاطب و روزنامه نگار" را شکل میدهد و از آنجا که مخاطب انتظار متنی بسته با " بحثهای اقناعی" متعدد و واژگان ارزشی را ندارد، روزنامهنگار، مجبور به استفاده از سبک ارائه متعادل میشود (میرفخرایی، 1391)، نباید فراموش کرد که به قول وندایک: علیرغم آنکه در یک رویداد ارتباطی همة مباحث سبکی رعایت میشود و دو سوی ارتباط سعی میکنند مناسب با شرایط سخن گویند یعنی سبک سخن گفتن مناسب آن شرایط را بهکار گیرند و سخنانشان بهوسیله طرف مقابل درک شود، آنها هدف مشخصی را نیز دنبال میکنند و بهدنبال دستیابی به نتایج معینی نیز هستند.
اولین خبر فرانسپرس دربارة عراق در پایگاه اطلاعاتی مقاله که به تاریخ 13/7/81 بهروی تلکس رفت، قطعهای غیرمستقیم است درباره عراق که با چنین تیتری آغاز میشود: UN inspector backs new Iraq resolution بازرس سازمان ملل از قطعنامه عراق دفاع کرد عراق در این قطعة خبری از هیچ نقشی برخوردار نیست و به واژهای تقلیل مییابد که عدهای اعتقاد دارند در زبانشناسی اساسا وجود خارجی ندارد؛ حرف تفکیک، حرفی برای تفکیک یک چیز از سایر چیزهای دیگر، این قطعنامه از سایر قطعنامههای سازمان ملل.