چکیده:
میدانیم که از ویژگیهای سبک نثر مصنوع در زبان و ادبیات فارسی، بهره گیری از آیات قرآن کریم است. اما این چنین نیست که همه آثار و کتبی که به این سبک پدید آمده است، در رویکرد به آیات یکسان باشد.
قرآن کریم منبع لایزال در معرفت الله است که عارفان مسلمان نیز به فراخور توانایی خویش در فهم و کشف حقایق معانی آن، همواره تلاش کرده اند.
نجم الدین رازی اگر چه در تصوف و عرفان مبتکر طریقت خاصی نیست، اما با نگارش آثار ارزنده ای چون «مرصاد العباد من المبداء الی المعاد» شیوه ای از نگارش مصنوع صوفیانه را پی گرفت که در پی ممزوج کردن آیات قرآن و زبان و ادبیات فارسی بود. اگر چه این شیوه توسط کسانی چون خواجه عبدالله انصاری برگزیده شد و به نقطه درخشانی رسید، اما نجم الدین رازی آن را به اوج پختگی و کمال رسانید.
نجم الدین رازی در سبک نگارش، رویکردهای متفاوتی به قرآن را برگزیده است تا از این طریق بتواند در منطقی پیوسته با ترکیب نظم و نثر و تلفیق آیات قرآن با طرح معانی ذوقی و لطیف، عبارت را در خدمت اشارت آورد و البته از طریق گزینش خلاقانه از آیات قرآن و ابداع ترکیب های نو، اثری یکدست را عرضه کند. وی در تحلیل هر بابی شرح مدلول مورد نظر خود را با تحلیل آیه با آیه، آیه با حدیث، آیه با شعر، آیه با تمثیل و مشهورات قصص و... آیه با ذوق ادبی تا حد خروج آیات از سیاق قرآن کریم آمیخته است.
در این پژوهش سعی میشود، این رویکردها در سبک ادبی مرصادالعباد در سطور محدود یک مقاله تحلیل شود تا دستمایه ای برای دوستداران مطالعات سبک شناسی در متون عرفانی زبان فارسی از زاویه قرآن پژوهی گردد.
خلاصه ماشینی:
نجم الدین رازی اگر چه در تصوف و عرفان مبتکر طریقت خاصی نیست ، اما بـا نگـارش آثـار ارزنده ای چون «مرصاد العباد من المبداء الی المعاد» شیوه ای از نگارش مصـنوع صـوفیانه را پـی گرفت که در پی ممزوج کردن آیات قرآن و زبان و ادبیات فارسی بود.
بـه عنوان نمونه وی با توجه به دیدگاهی از تصوف راجع به ابلـیس ، کـه بـا ظـاهر آیـات قـرآن تطبیق ندارد، ابیات زیر سروده است : هر که را ایـن عشـق بـازی در ازل آموختنـد تا ابد در جان او شـمعی ز عشـق افروختنـد وآن دلــی را کــز بــرای وصــل او پرداختنــد همچو بازش از دو عـالم دیـدگان بردوختنـد پس در این منزل چگونه تاب هجر او بگداختند گاه چون پروانه بر شـمع وصـالش سـوختند در خرابات فنا سـاقی چـو جـام انـدر فکنـد هرچه بود اندر دو عالمشان به می بفروختند نجـم رازی را مگـر رازی از ایـن معلـوم شـد هر چه غم بـد در دو عـالم بهـر او انداختنـد (همان ، ص ١٨٩) در ابیات فوق نجم الدین رازی در تحلیل راز و رمزهای خـروج ابلـیس از درگـاه ، از یـک گروه نشانه هایی استفاده کرده که در متون عرفانی زبان فارسی مدلول آشکار و ثابتی دارنـد.
آهنگین کردن کلام با ایجاد وزن و واج آرایی برای ترجمه و شرح آیات قرآن کریم : توازن موسیقایی در سبک نجم الدین رازی در مرصـاد العبـاد، بعنـوان یـک اصـل اسـت بگونه ای که باید گفت این توازن آوایی در ذات مرصاد العباد نهادینه است .