چکیده:
روزگار سلجوقیان و شرایط فرهنگی حاکم بر جامعه و اهتمام پادشاهان این سلسله به مباحث علمی و ادبی، زمینه را برای ظهور شخصیتهای مهم علمی و فرهنگی فراهم ساخت. از جمله افراد شاخصی که دراین بستر رشد کردند و شکوفا شدند قاضی ناصحالدین ارجانی (460-544) است که علاوه بر تصدّی منصب قضا در شهرهای خوزستان و فارس، شاعری پرآوازه و شیرین سخن بود. وی را برترین عربیسرای ایرانی دانسته اند. وی با تمام شان والایش در شعر و ادب عربی کمتر در مجامع ادبی ایران شناخته شده است. ما دراین جستار به معرّفی «قاضی ارجانی» و خدمات فرهنگی – ادبی وی بعنوان یکی از پیشکسوتان عرصه بلاغت پرداخته ایم.
خلاصه ماشینی:
«ارگـان » یـا «رام قبـاد» - کـه پارسـیان آن را «ارغان » می نامیدند و اعرابش پس از فتح ایران «ارجان »یا «ارجان » خواندند- یکی از پـنج کورة بزرگ پارس و غربی ترین زمین آنجا است و «دربند پارس » که مرز پارس و خوزستان بوده در همین کوره قرار داشته ، که نام دیگر آن «تنگ تیکو» یا «تنگ تکاب » است و جنگ اسکندر مقدونی با سپاهیان ایران به سرکردگی آریو برزن در همـین تنگـه روی داده اسـت .
ناصح الدین احمد ارجانی (حدود ٤٦٠-٥٤٤) احمد بن محمد بن حسین علی ارجانی قاضـی ، ناصـح الـدین ، ابـوبکر، معـروف بـه «قاضـی ارجانی »؛ شاعر نامدار ایرانی عربیگوی قرن پنجم و نیمة اول قرن ششم و از فقهای شافعی و از قاضیان روزگار خویش است .
کسی دیگر از ادبای قرن ششم نیز دیوان وی را گرد آورده ، به نام بهجة المجالس و نزهة المجالس نامیده که نسخه ای کهـن از آن مـورخ ٦٣٧ در کتابخانة ملی به شمارة ٣٣٥ موجود است .
قاضی ناصح الدین ارجانی (٤٦٠-٥٤٤) یکی از این چهره هاست که هم از نظر دانش فقهی و هم ادبی جایگاه ویژه ای در دورة سلجوقیان به خود اختصاص داده است .