چکیده:
ترسل و انشاء یکی از گونههای نثر است که در تاریخ ادب فارسی از رواج و اهمیت فراوانی برخوردار بوده است. در خصوص این نوع ادبی از دوره ساسانیان تاکنون آثار متعددی به وجود آمده. و به تبع آن کتابهایی نیز در آموزش آداب کتابت و انشاء چه به صورت مستقل و چه به صورت کلی و عمومی نوشته شدهاند. مقاله حاضر از میان آثار متعدد در زمینه آموزش کتابت و انشاء به بررسی و مقایسه دو اثر آموزشی در این زمینه یعنی «دستورالکاتب» از محمد نخجوانی در قرن هشتم هجری و نسخه خطی «زبدهالفواید» از معلم تبریزی در عهد قاجار پرداخته و هر دو اثر را از نظر تقسیمبندی، نامگذاری و ترتیب درج نامهها، شکل و ارکان کلی نامهها، ذکر تاریخ کتابت در نامهها و ویژگیهای سبکی نامهها مورد بررسی و مقایسه قرار داده است. و این که در این دو اثر که در دو دوره متفاوت نوشته شده اند از نظر ارائه سبک و آداب نامه نگاری چه تفاوتهایی وجود دارد؟ و دو اثر چه ارکان و شرایطی برای نگارش انواع نامه ها بخصوص نامه های اداری و رسمی بیان کرده اند؟ نخجوانی در ارائه آداب کتابت به شیوه غیرآموزشی و غیردرسی و به عبارتی، کلی عمل کرده بدین صورت که پس از بیان مقدمهای در خصوص آداب مکاتبه، نامهها را براساس مراتب کاتب و مکتوبالیه در چهار مرتبه رتبهبندی کرده سپس یک شکل و چارچوب کلی در ابتدای نامههای هر مرتبه بیان کرده است. و نمونه هایی هم در هر مرتبه برای هر نوعی ارائه کرده است. حال آنکه معلم تبریزی به شیوه متداول عصر خود یعنی به روش آموزشی و درسی عمل کرده بدین صورت که نامهها را براساس مرسل و مرسلالیه به ده قسم تقسیم کرده و برای هر قسم نام خاصی معین کرده سپس ارکان و شرایط خاص و مفصلی برای تکتک اقسام دهگانه بطور جداگانه بیان کرده است و در نهایت چند نمونه نامه هم برای هر قسم با رعایت ارکان و شرایط مذکور آورده است.
خلاصه ماشینی:
مقاله حاضر از میان آثار متعدد در زمینه آموزش کتابت و انشاء به بررسـی و مقایسه دو اثر آموزشی در این زمینـه یعنـی «دسـتورالکاتب » از محمـد نخجـوانی در قـرن هشـتم هجری و نسخه خطی «زبده الفواید» از معلم تبریزی در عهد قاجار پرداخته و هـر دو اثـر را از نظـر تقسیم بندی ، نامگذاری و ترتیب درج نامه ها، شکل و ارکان کلی نامه ها، ذکر تاریخ کتابت در نامه هـا و ویژگیهای سبکی نامه ها مورد بررسی و مقایسه قرار داده است .
و این که در این دو اثـر کـه در دو دوره متفاوت نوشته شده اند از نظر ارائه سبک و آداب نامه نگاری چه تفاوتهایی وجـود دارد؟ و دو اثر چه ارکان و شرایطی برای نگارش انواع نامه ها بخصوص نامه های اداری و رسمی بیان کرده انـد؟ نخجوانی در ارائه آداب کتابت به شیوه غیرآموزشی و غیردرسی و به عبارتی ، کلی عمل کرده بـدین صورت که پس از بیـان مقدمـه ای در خصـوص آداب مکاتبـه ، نامـه هـا را براسـاس مراتـب کاتـب و مکتوب الیه در چهار مرتبه رتبه بندی کرده سپس یک شکل و چارچوب کلی در ابتدای نامه های هـر مرتبه بیان کرده است .
دست رفت و به تدریج این علم ناپدید شد شیوه پژوهش (روش کار): با بیان این مقدمه مختصر در مورد پیشـینه انشـاء و علـم انشاء در ادب فارسی به شیوع پژوهش یا روش کار در بحث مقاله حاضر میپردازیم که در آن از میان آثار متعدد در زمینۀ آموزش سبک و آداب نامه نگاری بـه بررسـی و مقایسـه دو اثـر یعنی دستورالکاتب و زبده الفواید پرداخته شده است و دو اثر پس از معرفی اجمـالی آنهـا از جنبه های زیر مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته اند: ١.