چکیده:
خیزد از کشور ما طوطی شیرین گفتار
گر به خاک سیه هند شکر بسیار است
موضوع محوری در این نوشتار، بررسی تاثیر و تظاهرات محیط و فرهنگ هندی در ساختار صور خیال دیوان صائب است. صائب با دستمایه قرار دادن پدیده¬های فرهنگی رایج در هند، همچون: رسم مرده¬سوزی، رسم ساتی، شیوه¬های ریاضت و تعالیم مذاهب هندی، همچنین الهام گرفتن از عناصر موجود درمحیط طبیعی هند چون: طاووس، مار و فیل، علاوه بر خلق تصاویر ابداعی، مضامین کهن شعر فارسی، مانند توصیف عشق و حالات عاشق و معشوق را با شیوه¬ای رها از کلیشه¬پردازی مصوّر کرده است. وی متعمدانه عناصر مزبور را بعنوان مصالحی جهت آفرینش صور خیال، از جمله تشبیه، استعاره و کنایه استعمال کرده، به هیچ روی در صدد انعکاس روایی و خام آنها برنیامده است. از شگردهای عمده صائب در این خصوص، بهره-گیری از تشبیه در قالب اسلوب معادله، برای توصیف معقولات بوسیله محسوسات است. حضور پرداخته و متمایز این پدیده¬ها بعنوان یکی از مواد ساختار عناصر خیال میتواند جزء برجستگیها و مختصات سبکی شعر صائب قلمداد شود.
خلاصه ماشینی:
صائب با دستمایه قرار دادن پدیده های فرهنگی رایج در هند، همچون : رسم مرده سوزی ، رسم ساتی ، شیوه های ریاضت و تعالیم مذاهب هندی ، همچنـین الهام گرفتن از عناصر موجود درمحیط طبیعی هند چون : طاووس ، مار و فیل ، علاوه بر خلق تصاویر ابداعی ، مضامین کهن شعر فارسی ، مانند توصیف عشق و حالات عاشق و معشـوق را با شیوه ای رها از کلیشه پردازی مصور کـرده اسـت .
صائب در پی سفر به هند، خود را از شائبة ثروت طلبـی ـ کـه همکـارانش بدان منسوب هستندـ تبرئه میکند: بر سر بخت سیه خاک سیه زیبنده اسـت ما به هندستان نه بهر مـال دنیـا میـرویم (دیوان صائب ،ج ٥، غزل ٥٤٩٨) وی از سویی قسمتی از حیات خود را در ایران گذرانیده است و همنوا بـا شـاعران پیـرو سبک هندی ساکن در ایران گرایش و تأثرات شدید او از فرهنگ عامیانه بـر دیـوانش سـایه افکنده است ، و از طرف دیگر آشنایی با فرهنگ هندوان به واسطة سفر هفـت سـاله در ایـن شبه قارة هزار کیش ، دستمایه های بکری را برای مضمون سازی این آفریننـدة معـانی بـدیع فراهم آورده است .