چکیده:
دیوان سها اثر محمّدتقی¬خان شیرازی متخلّص به سها(وفات تقریبی 1270 ه.ق)، از آثار مربوط به قرن سیزدهم هجری است. این دیوان که عموما ویژگیهای سبک بازگشت ادبی را دارد، شامل قصاید، غزلیات، رباعیّات، مثنوی، مقطّعات و مخمّس است. محمّدتقی¬خان که از شعرای نیمه اوّل و بخشی از نیمه دوم بازگشت بود ؛ از مباشران شاهزاده حسنعلی میرزای شجاع السّلطنه بوده و در دیوان خود اشعاری در مدح یا بنا به سفارش برخی ازمتعیّنان و شاهزادگان قاجاری دارد. در این نوشتار، علاوه بر معرّفی دیوان نامبرده و دو نسخه خطّی موجود از آن، که یکی متعلّق به کتابخانه مجلس شورای اسلامی و دیگری متعلّق به کتابخانه آستان قدس رضوی است، اشتباه کتاب فهرست دنا مبنی بر وجود نسخه دیگری برای این دیوان، تصحیح شده است. از ویژگیهای دیوان او، استفاده شاعر از برخی لغات مهجور، تصحیح دیوان به وسیله خود شاعر به پیروی از قدما ، وجود قطعه¬ای در دیوان به سه زبان ترکی، کردی و لکی، و ویژگی منحصر به فرد مثنوی داستانی سها - استفاده از پلی¬فونیک برای راوی داستان- است. ویژگیهای عمومی دیوان او در نهایت بر بازگشتی بودن سبک شاعر مهر تایید می¬زند.
خلاصه ماشینی:
در این نوشتار، علاوه بر معرفی دیوان نامبرده و دو نسـخۀ خطی موجود از آن، که یکی متعلق به کتابخانۀ مجلس شــورای اســلامی و دیگری متعلق به کتابخانۀ آستان قدس رضوی است ، اشتباه کتاب فهرست دنا مبنی بر وجود نسخۀ دیگری برای این دیوان ، تصـحیح شـده اسـت .
اما با توجه به تاریخ ١٢٦٦ق که در ابتدای نسـخۀ آستان قدس رضوی به خط شاعر آمده است و شواهد و قراین موجود در این نسخه و همچنین طبق گفتۀ نویسـندة حدیقه الشـعراء که در بالا ذکر شـد، باید تا اواخر دهۀ شـصـت در قید حیات بوده باشـد.
چند نکته در باب نسخ دیوان سها: الف - در کتاب فهرست دست نوشته های ایران (دنا)، نسخۀ دیگری برای این اثر نام برده شده است .
نسخۀ کتابخانه ملی به شــمارة ٢٠١٧٧ ، دیوان غزلیات ، (درایتی ، ١٣٨٩ : ٥/ ٢٠٤) با رؤیت تصـویر نسـخه و مقابلۀ تک تک غزلهای آن با دو نسـخۀ دیگر پیداسـت ، این نسخه مربوط به شاعر دیگری با تخلص سها اسـت .
بنا به نوشـتۀ نویسـندة فهرسـت نسخ خطی مجلس شورای اسلامی ، شاعر در آن تصرفاتی نموده است (همانجا) ایشان در اثنای توضیحاتش ذیل عنوان دیوان سها، از وجود دو یادداشـت در طرف درون جلد که بعضی از مطالب آن پاک شده و دارای دو تاریخ به سال های PDF created with pdfFactory trial version www.
دیگر مشخصات نسخۀ آستان قدس رضوی : الف - فقط در صفحۀ اول عنوان دارد که شامل نام شاعر، شهرت او ( خان سها) و عنوان تحمیدیه ( فیالتوحید) است که با شنگرف و خط نسخ نوشته شده است .