چکیده:
ایهام برجسته¬ترین عنصر بلاغی مسلط در سبک غزل فارسی در سده¬های هفتم و هشتم است. شاعران این عصر ایهام را در مرکز خلاقیت هنری خویش قرار داده¬اند بگونه¬ای که بخش مهمی از خلاقیت شعری آنها از رهگذر بکارگیری ایهام و انواع و اقسام آن محقق شده است و ایجاد معانی چند لایه و هنجارگریزیهای معنایی در سبک غزل این دوران محصول استفاده وسیع از ایهام است. اوحدی مراغی (م: 738) شاعر عارف سده هفتم و هشتم، مانند دیگر غزلسرایان معروف آن روزگار توجه ویژه¬ای به ایهام و انواع و اقسام آن داشته است و این رویکرد بلاغی در مرکز آفرینش هنری او قرار گرفته و در تکوین و قوام سبک سخن او نقشی اساسی ایفا کرده است. میزان کاربرد انواع ایهام در غزل او چنان وسیع و متنوع است که شناخت درست طرز سخن وی در غزلیات مستلزم انجام پژوهشی دقیق در این باب است. امری که در مقاله حاضر به آن پرداخته شده است. با مطالعه و استخراج تمام موارد ایهام و دسته بندی آنها در سه گروه ایهام توازی، ایهام تناسب و ایهام زبانی میتوان به گستره ایهام و نقش آن در طرزسخن او پی برد.
خلاصه ماشینی:
همانطور که در جدول شمارة ١ نشـان دادهایم این خانواده از ایهام با بسـامد ١٨٦٢ مورد (=بیش از ٥٤%کل ایهامات غزل شــاعر) دارای بیشـترین بسـامد از میان انواع سه گانۀ ایهام در غزلیات اوحدی مراغی است .
٢٢ این نوع ایهام در غزل اوحدی کاربردی بسـیار وسـیع دارد و اصـلیترین خصـیصۀ سبکی ایهامی در سـبک سخن اوست به نحوی که با بسامد ١١١٨ مورد، بیش از ٦٠% ایهامات گروه توازی و افزون بر ٣٢% کل ایهامات غزل او را تشکیل میدهد (نک : جدول شمارة ٢).
ایهام استخدام با بسامد ١٦٣ مورد حدود ٩% از ایهامات گروه توازی و ٤/٢٣٨% از مجموع ایهامات غزلیات اوحدی مراغی را تشکیل میدهد (جدول شمارة ٢).
ایهام تناسب (مراعات نظیر) با کاربرد چشـــمگیر ٥٤١ مورد بیش از ٥٨% از ایهامات گروه خویش و ١٥/٧٠٣% از مجموع ایهامهای غزل اوحدی مراغی را تشکیل میدهد (جدول شمارة ٣).
منظور از ایهام در ایهام تناسب این است که شاعر از چند واژه یا عبارت دو معنایی در ســخنش اســتفاده میکند و از هر کدام از آنها تنها یک معنی را اراده میکند و این در حالی اسـت که بین دو معنایی که مد نظر شـاعر نیستند مراعات نظیر وجود دارد (خاقانی و ایهام ، غنی پور ملکشاه، ص١٠٩).
تغییر مکث شـبه ایهام تغییر مکث از دیگر انواع شـبه ایهام است که با بسامد ١١٦ مورد، ١٧/٤٤٣% از ایهامات زبانی و ٣/٣٦٧% از مجموع ایهامات غزلیات اوحدی مراغی را تشـکیل داده اسـت (جدول شمارة ٤).