چکیده:
اخوانیه نامه دوستانهای است که نویسنده یا شاعری به شاعران و دوستان دیگر خود مینویسد و گاه پاسخ را با همان سبک و سیاق دریافت میکند. با نگاهی به متون ادب فارسی، نمونههایی زیبا و ارزشمند از این نامهها را خواهیم یافت و تحلیل این زمینه در دیوان شاعران و دیگر آثار ادبی نشان میدهد که این نامهها ارزشهای زیادی از نظر ادبی و هنری، زندگینامهای، اندیشهای، تاریخ ادبیات و... دارند. از میان شاعران معاصر سیدعلی موسوی گرمارودی اشعاری را در این نوع ادبی سروده است. هدف این مقاله بررسی اخوانیات منظوم اوست که آنها را از نظر مخاطب، لحن بیان، دلایل سرایش، مضمون و محتوا، قالب، فضاسازی، میزان تطابق نامه و پاسخ، تعیین ارزش نامه و جواب آن و مطالبی از این دست بررسی کرده است.
خلاصه ماشینی:
نیز: «یار اگر ننشست با ما، نیست جای اعتراض » ما تهی از دانشیم و یار ما دانشور است (همان : ص ١٤١) «آن شب قدری که گویند اهل خلوت امشب کین چنین از یاد یار مهربانش زیور است است » (همان : ص ١٤٠) پاسخ دادن به همان وزن و قافیه به اخوانیات دیگران ، علاوه بر آنکه نشان دهندة توجه گوینده به اخوانیۀ دیگران است ، موجب میشود بیتهایی از اخوانیۀ فرستنده نیز در پاسخ قابلیت تضمین داشته باشد که گرمارودی نیز گاه از بهترین بیتهای آنها گلچین کرده و آن را تضمین نموده است : اما تو خود از جملۀ اینان همه پیشی حجت کنم از شعر تو کافتاده موفق «در پیش عصا و ید بیضای کــلامت گردیده کـلام فصـحا جادوی ناحق » (همان : ص ١١١) گاه در اشعاری که خود آغازگر بوده ، یا گاهی در جوابیه ها، قافیه یا ردیف را متناسب با اسم مخاطب قرار داده و توانسته با آرایۀ «توسیم » نام مخاطب را ذکر کند؛ برای مثال در غزلی که به اخوانیۀ هارون راعون افغانی پاسخ داده ، نام او را به عنوان ردیف غزل قرار داده است : به چشم روشن من چون نگاهی ای راعون درون سینۀ من همچو آهی ای راعون (صدای سبز، موسوی گرمارودی: ص ٤٥٩) ودر قصیده ای که برای منشی کاشانی سروده : تو، پرندوش نگفتی: به همه عالم نیست بهتر کسی از منشی کاشانی (سفر به فطرت گل سنگ ، موسوی گرماروی: ص ٨٣) البته در اخوانیاتی که او آغاز کرده و دیگران پاسخ داده اند، همواره وزن و قافیه یکسان نیست و برخی از مخاطبان او مانند مهدوی دامغانی و امیری فیروزکوهی به وزن و قافیۀ دیگری پاسخ داده اند.