چکیده:
میرزا محمد تقی خان مشهور به «کلاهدوز»، متخلّص به «تشنه» و معروف به «تشنة طهرانی» از شعرای عهد قاجار است که در سال 1210ه.ق. در مراغه به دنیا آمده است. از دیوان اشعار وی، پنج نسخه خطی در کتابخانههای ملی و مجلس شورای اسلامی نگهداری میشود که تاکنون به چاپ نرسیده است. کاملترین نسخة دیوان وی نسخة شمارة 9517 متعلّق به کتابخانه مجلس شورای اسلامی است که به دست فرزند شاعر در ابتدای جمادیالاول سال 1278ه.ق. کتابت شده است و بالغ بر 4755 بیت در قالبهای قصیده، قطعه، غزل، رباعی، ترکیببند، ترجیعبند و مثنوی دارد. در این مقاله ضمن معرفی کامل نسخ دیوان «تشنه» و بررسی احوال و زندگینامه او، اشعار و سبک شعری وی نیز بررسی شده است تا این شاعر بیشتر شناخته شود و جایگاه او و شعرش در دورة بازگشت ادبی نمایان گردد.
خلاصه ماشینی:
وی در اشعارش به مولد خود اشاره دارد: مـــرا آخـــرین بـــاب بـــا رای و هـــوش بــــه ملــــک مراغــــه فکنــــدم ز دوش مــــرا آخــــرین مــــام فرخنــــده زاد ســــر نــــاف ببریــــد و نــــامم نهــــاد (دیوان ، تشنۀ طهرانی : ص ٤) وی مشهور به «کلاهدوز» و متخلص به «تشنه » و معروف به «تشنۀ طهرانی » است ، البته در حدیقه الشعرا آمده است که : «مشهور بود که شیرازی است »(حدیقه الشعرا، دیوان بیگی شیرازی، ج ١:ص ٣٣٦) اما به نظر میرسد که این اشتباه صاحب حدیقه الشعراء، ناشی از شباهت نام و تخلص تشنه طهرانی با شاعر دیگری به نام «میرزا محمد باقر تشنۀ شیرازی» باشد که نام او در فرهنگ سخنوران و اشعاری از او در تذکرة مرآت الفصاحه ذکر شده است (نگ : فرهنگ سخنوران ، خیام پور، ج ١:ص ١٨٧و مرآت الفصاحه ، داور: ص ١٢٨).
بیـت آغازین این نسخه با بیت اول نسخۀ شمارة ٩٥١٧ کتابخانـۀ مجلـس یکسـان و بیـت پایـانی نسـخه چنین است : بــــه منزلگــــه دوســــت مــــأوا گرفــــت تـــو گفتـــی مکـــان در کلیســـا گرفـــت شواهد امر نشان میدهد که این نسخه از روی نسخۀ ٩٥١٧ مجلـس نوشـته شـده باشـد؛ مـثلا در نسخۀ مجلس ، مصراع دوم چند رباعی افتادگی دارد و چهار رباعی و یک قطعـه هـم بـا خـط و قلـم دیگری غیر از خط کاتب اصلی در حاشیۀ صفحات نوشته شده است (دیوان تشـنۀ طهرانـی ، ١٢٧٨: ص ١١٢-١١٣)، در نسخۀ ٢٤١٣ کتابخانۀ ملی نیز رباعیهای مذکور عینـا بـه همـان صـورت نـاقص کتابت گردیده و قطعه و رباعیات چهارگانۀ فوق الذکر نیز از اشعار «تشنه » به شمار آمده و به اشـعار او اضافه شده است .