چکیده:
مثنوی گلشن راز شیخ محمود شبستری از متنهای اصلی عرفانی متاثر از آراء و نظریات محی الدین ابن عربی است . در این باب که آیا این اثر مشهور، یک متن ادبی و هنری به حساب میایـد یـا خیـر، اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد. این پژوهش برای یافتن پاسخی علمی و فنـی بـه ایـن سـوال ، تشبیه را بعنوان اصلیترین شاخص از عناصر تخیلی یک متن ادبی در نظر گرفته و سپس با بررسـی تک تک ابیات گلشن راز و استخراج تمامی تشبیهات موجود در آن علاوه بر دستیابی به تحلیلهـای آماری، به ویژگیها و خصوصـیات سـبکی تشـبیه در گلشـن راز پرداختـه اسـت . بنـابراین پـژوهش ، استخراج ٢٧٢ تشبیه از تمامی ١٠٠٨ بیت گلشن راز نشان دهندة وجود تشبیه در ٢٧درصد ابیـات این اثر است و افزون بر آن تقریبا بخش عمده ای از انواع تشبیهات کـه در متـون تخصصـی ادبیـات قابل مشاهده است ، در گلشن راز دیده میشود. در این مقاله علاوه بـر تحلیلهـای آمـاری تشـبیه در گلشن راز، چگونگی نگرش و سلیقه هنری خالق اثر، نسبت بـه فرآینـد تشـبیه مـورد بررسـی قـرار گرفته است و از این طریق ، بخشی از مشخصات سبکی تشبیه و همچنین کـاربرد انـواع تشـبیه در گلشن راز، مشخص میگردد.
خلاصه ماشینی:
(رجوع شود به تصویر صفحه) ٢- تقسیم بندی ساختار تشبیه در بلاغت ١-١- انواع تشبیه از جهت وجود یا عدم ادات تشبیه : در کتب بلاغـت بـه مقولـه ذکـر یـا حذف ادات تشبیه در تقسیمات تشبیه پرداخته و آن را به اعتبار حـذف یـا ذکـر ادات بـه دو قسـم تقسیم نموده اند: ١-١-١ تشبیه مرسل (صریح ): «تشـبیهی اسـت کـه در آن ادات ذکـر شـود» (معـانی و بیـان ، تجلیل : ص ٥٧) ١-١-٢ تشبیه مؤکد : اگر ادات تشبیه حذف شود تشبیه موکد نامیده می شود (همـان : ص ٥٧) آنچه واضح است «حذف ادات که اندک اندک تشبیه را به استعاره نزدیک میکند عاملی است بـرای پر تاثیر کردن و نیرو بخشیدن به تشبیه زیرا غرض از تشبیه عینیت بخشیدن بـه دو چیـز مختلـف است یا بهتر بگوییم عینیت بخشیدن است به دو چیزی که غیریت دارند و چـون ادات حـذف شـود عینیت بصورت محسوستر و دقیقتری نمایانده میشود» (صور خیال در شعر فارسی،شفیعی کدکنی: (56 ١-٢- انواع تشبیه به اعتبار ذکر یا حذف وجه شبه : ١-٢-١- تشبیه مفصل : « به تشبیهی که وجه شبه در آن ذکر شده باشد تشبیه مفصـل گوینـد» (بیان ، شمیسا: ص ٦٠)در تشبیه مفصل با ذکر وجـه شـبه گویـا، تأثیرگـذاری مخاطـب ، بـر فراینـد تشبیه و مشارکت وی در خلاقیت به حداقل میرسد.