چکیده:
سیر تطوّر نثر فارسی نشان میدهد که تحوّلات عمیق و بارزی در تاریخ سبک طیکرده و عوامل
درونمتنی و برونمتنی فراوانی در این تحوّلات مور بودهاست که حضور نویسندگان مبدع و خلّاق
صاحبسبک» یکی از این عوامل است. جسارت نویسندگان مبدع و خلّاق در تغییر قوانین ثابت سبکی
و دیگر مهارت نویسندگی آنان که موجب تقلید سایر نویسندگان معاصر و یا پسین شده» از عواملی
است که بر روند سبک نثر تاثیر گذاشته و موجب بروز تحوّلاتی در نثر رایج دورة معاصر آنان و پیکره
تاریخ نثر گردیدهاست. این جستار به روش توصیفی- تحلیلی و با هدف تبیین نقش موثر نویسندگان
مبدع و خلّاق صاحبسبک در تطوّر نثر فارسی انجام شده که تطوّر سبک نثر فارسی را براساس نقش
نویسندة مبدع و خلّاق صاحبسبک هر دوره» بررسی و متون نثر فارسی را از ابتدای پیدایش تا دورة
معاصرء ذیل سبک آنان طبقهبندی کردهاست. بنا براین سبک فردی این نویسندگان بر سبک دوره
سایه انداخته و میتواند الگویی تازه برای تبیین سبک نثر فارسی باشد که این جستار به ترسیم الگوی
مورد نظر پرداخته است. نتایج تحقیق حاکی است که ابوعلی محجّد بلعمی, ابوالفضل بیهقیء نصرالله
منشی, سعدی شیرازی و قائممقام فراهانی بیشترین تاثیر را در تطور و تغییر سبک نثر فارسی
داشتهاند و میتوان نثر فارسی را ذیل نثر این پنج نویسنده طبقهبندی کرد.
The survey of Persian prose has passed the deep, visible revolutions in the style history, besides the internal and external factors in the text. The creative writers is one of these factors in the style. The encourage of deconstruction of constant, stylistic rules shows the writer’s skills to imitate other contemporary writers and it is one of the factors by which the creative writer has influenced on the stylistic prose, and it revolutionizes the common prose of contemporary age as well as whole of history of prose. There is almost no study concerning with the deep role of unified style of creative writer in classification of Persian prose, this study is based on descriptive-analysis to assign the affective goal of it among creative writers in style, in every career, and every Persian text since beginning until contemporary age, it has been classified here.Therefore the individual style of these inventive writers had overshadowed the style of the period which can be a new pattern for the analysis of Persian prose style, and this study delineates this pattern. The results show that Abu Ali Mohammad Balami, Abolfazl Beyhaghi, Nasrolah monshi, Sadi Shirazi, Ghaem Magham Farahani are most affective writers in the survey of Persian prose, this study concerns with five writers.
خلاصه ماشینی:
ابوعلی محمد بلعمی، ابوالفضل بیهقی، نصرالله منشی، سعدی شیرازی و قائم مقام فراهانی بیشترین تأثیر را در تغییر و تطور سبک نثر فارسی دورة خود و پس از آن داشته اند و نثر بیشتر نویسندگان ادب فارسی ذیل نثر این پنج نویسنده طبقه بندی میشود.
«نویسندگان فارسی در این دوره (یعنی دوره سامانیان ) لابد بسیار بوده اند و از طرز نویسندگی و پختگی آثاری که از آن عهد باقی مانده است ، چنین برمیآید که نثر دری دارای سابقه ای طولانی بوده و نویسندگان این عهد دنبالۀ سبک قدیمیتری را- که عمر آن به چندین قرن میرسد- گرفته و با تصرفاتی چند از قبیل ادخال لغات تازه وارد عربی و بکار بستن قانون ترجمه از زبان تازی و تقلیدی مختصر از نثر قرن سوم هجری عرب ، سبک قدیم را با احتیاجات جدید تطبیق کرده اند؛ زیرا نثر معمری و بلعمی و ابوالمؤید، نثری نیست که بتوان آنرا مولود یک قرن دانست و نیز مشکل است که پایه و مایۀ آن نثر را در نثر پهلوی جویا شویم » (سبک شناسی، تاریخ تطور نثر فارسی، ج ٢: ٢١).
نکته قابل توجه در این تأثیر و تأثر این است که از اواخر قرن ششم و هم زمان با اوج شیوع نثر مصنوع فارسی، تجدید تحریر کتابهای قصص و داستان قدیم (و بطور معمول مربوط به دوره سامانیان ) آغاز میشود و نویسندگان شیفتۀ سبک مصنوع که برای هنرنمایی در این شیوة جدید به دنبال عرصۀ مناسبی که قابلیت پروراندن و لفظ پردازی و هنرنمایی در صنایع ادبی متنوع را داشته باشد، میگردند، از همان مخزن که صاحب کلیله و دمنه بهره برده ، استفاده کرده و قصص و داستانهای دورة سامانی را که به نثر سادة آن دوره نوشته شده بود و یا حتی قصص و حکایات کهن پهلوی را از مأخذ اصلی یا ترجمه های عربی آنها برگزیده و در واقع آن را تبدیل به نثر مصنوع متکلف کنند.