چکیده:
«بداء» از آموزههای اسلامی است که در بیان ساده به این معناست که همهچیز تحت
مشیت الهی است و خداوند هر آنچه بخواهد. در تقدیم و تخیر وقایع و محو و اثبات آنها
انجام میدهد. اندیشمندان شیعه تلاش کردهاند تا در قالب نظریهای این آموزه را تبیین کنند که
ضمن بیان آموزه» پاسخگوی سوالها و شبهات نیز باشد. این مهم با استفاده از باور به وجود دو
نوع لوح انجام شده است؛ لوحی که محفوظ است و تغییری در آن صورت نمیگیرد. و لوح
دیگری که محل محو و اثبات بوده و بداء تعلق به آن دارد. به نظر میرسد این تبیین با برخی
روایات. به.خصوص روایات باب بداء سازگار نیست. در این نوشتار تلاش بر این است که این
نظریه مشهور به روایات عرضه شده» در معرض نقد و بررسی قرار گیرد. نتیجه این بررسی آن
است که این نوع تبیین از آموزة بداء با روایات وارده در منابع روایی همخوانی ندارد و نمیتواند
مورد پذیرش قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
این مهم با استفاده از باور به وجود دو نوع لوح انجام شده است؛ لوحی که محفوظ است و تغییری در آن صورت نمیگیرد، و لوح دیگری که محل محو و اثبات بوده و بداء تعلق به آن دارد.
منظور از «بیان ساده» همان مفهومی است که در روایات مطرح شده است؛ به این مضمون که همۀ امور تحت مشیت الهی است و خداوند آنچه را بخواهد از مقدرات مقدم میکند یا به تأخیر میاندازد و هرچه را بخواهد محو یا اثبات میکند.
<H3>(a) الف) مراتب علم الهی به اشیا در مقام فعل</H3> در برخی متون فلسفی برای علم الهی به اشیا، پنج مرتبه (خفری، بیتا: 98)<FootNote No="43" Text=" این مراتب در اینجا از محقق خفری نقل شده است، ولی در منابع دیگر نیز ـ که در ادامۀ این بحث و در بیان دیدگاهها خواهد آمد ـ وجود دارد.
تغییر در صور جزئی اجتنابناپذیر است؛ از این رو، تغییر در این مرتبه از علم راه مییابد، و به همین دلیل کتاب یا لوح محو و اثبات نامیده میشود (جامی، 1358: 218؛ کاشانی، 1380: 287؛ میرداماد، 1367: 423؛ صدرالدین شیرازی، 1354: 127؛ فیض کاشانی، 1425ق: 185).
حال اگر بخواهیم این روایات را بر اساس دیدگاه دولوحی تفسیر کنیم، چون در این کتاب تغییر روی میدهد، پس منظور از آن همان لوح محو و اثبات است.