چکیده:
بانوگشسبنامه از جمله منظومههای حماسی فارسی است که سراینده و تاریخ دقیق سروده شدن آن نامعلوم است. این منظومه که ریشه در گذشته باستانی ایران دارد، حاوی عناصر اساطیری، فرهنگی و اجتماعی مختلفی از دوران کهن و همچنین زمان سروده شدنش است. به رغم حماسی بودن و تعداد کم ابیات آن، که تقریبا شامل 1032 بیت است، بانوگشسبنامه حاوی بنمایههای مختلفی از باورها و آیینهای زردشتی است که اگرچه تفصیل زیادی در مورد آنها وجود ندارد، اما تعدد آنها در نوع خود در یک مجموعه حماسی تقریبا کوتاه قابل توجه و خود نشان از تاثیر این دین کهن بر این منظومه است. افزون بر صفات و ویژگیهای قهرمان منظومه، بانوگشسب، که شباهت بسیاری به ایزدبانوان زردشتی دارد، از عناصر زردشتی دیگری همچون دیو، پری، فره، اعداد مقدس هفت، دوازده و چهل، شادی و خوشباشی در این جهان، اعتقاد به بخت خوب و بد، سوگند خوردن و ... سخن رفته است که در این پژوهش به بررسی و تحلیل و تطبیق آنها با روایات زردشتی موجود میپردازیم. بررسیها نشان میدهد که نکات و توضیحات مطروحه در رابطه با عناصر دینی زردشتی به میزان زیادی با روایات موجود این دیانت سازگاری دارند. افزون بر این، در پارهای موارد آمیختگی هایی بین عناصر زردشتی و اسلامی در منظومه وجود دارد که از یک طرف خود ناشی از زمان و فضای سروده شدن منظومه و از طرف دیگر به دلیل باورهای اسلامی شاعر منظومه است.
خلاصه ماشینی:
به رغم حماسی بودن و تعداد کم ابیات آن ، که تقریبا شامل ١٠٣٢ بیت است ، بانوگشسب نامه حاوی بنمایه های مختلفی از باورها و آیینهای زردشتی است که اگرچه تفصیل زیادی در مورد آنها وجود ندارد، اما تعدد آنها در نوع خود در یک مجموعۀ حماسی تقریبا کوتاه قابل توجه و خود نشان از تاثیر این دین کهن بر این منظومه است .
با توجه به بنمایه های کهن ٢ موجود در این داستان ، دسته ای از محققان اصل آن را قصه ای بسیار کهن ، زادة اساطیر و جهان اندیشۀ بنیادین انسان ایرانی درباره زن و پرستش ایزدبانوان مونث در دور دستهای زمان میدانند که با گذشت اعصار دچار دگرگونی شده است (پیشگفتار بانوگشسب نامه ، کراچی: ص ١٠؛ نماد زندگی و زایندگی، کراچی و دیگران : ص ٢٤؛ همچنین ر.
دلیل آنان عدم وجود زن جنگاور در شاهنامه (که پیش از بانوگشسب نامه سروده شده ) و شواهد این داستان در اوستا و اساطیر هند و ایرانی است (بانوگشسب در حماسه های ملی، حسام پور و دیگران : ص ٥٥).
٢ عناصر دینی زردشتی در منظومۀ بانوگشسب نامه افزون بر مباحث فوق که خود نشان کهنگی و قدمت منظومۀ بانوگشسب نامه است ،١ باورها و آیینهای دیگری نیز در این منظومه موجود است که هر چند مطالب مفصل و جزئی زیادی در مورد آنها وجود ندارد اما به هر حال رد پای باورهای کهن زردشتی را در این منظومه نشان میدهد.
این موضوع در مورد دیگر منظومه های حماسی فارسی همچون شاهنامه که پیش از آن سروده شده اند، نیز صادق است .