چکیده:
شاهکارهای نثر فارسی بارها و بارها در دهههای اخیر مورد کاوشهای علمی و تحقیقی قرار گرفتهاند و به ساختارآنها ازدریچه دستور زبان ، سبک شناسی و بلاغت و... نگاه شده است. آنچه که امروز در مرور و مطالعه این متون و در گستره پژوهشهای تازه به آن نیاز داریم بررسی این کتابها از زاویه مکاتب و نظریههای جدید ادبی است. یکی از نظریاتی که در سالهای اخیر واکنشهای زیادی درپی داشتهاست ، نظریه اضطراب تاثیر هارولد بلوم است. طبق این نظریه هر شاعر و نویسنده پدری ادبی دارد که خواه ناخواه تحت تاثیر اوست و این تاثیر ، اضطرابی در او به وجود میآورد که به واسطه آن به طرزی خلاقانه به دنبال راهی میگردد تا خود را از زیر فشار سلف خود خارج کند و آن گاه اثرش را از بیرون بنا نهد. بر اساس نظریه بلوم همواره میان شاعر متاخر و متقدم یک رابطه دیالکتیک ستیزه جویانه وجود دارد که منجر میشود شاعر متاخر به دنبال راهی باشد تا از بزرگی و اقتدار شاعر متقدم بکاهد و بر آن چیره شود. به همین دلیل دست به یک نوع سوء تفسیر و یا بدخوانی خلاقانه میزند که او را از تسلط مسلم شاعر متقدم برهاند.
در این مقاله سعی کردهایم با مروری گذرا بر برخی شاهکارهای نثر فارسی در ادوار مختلف، شگردهای رهایی از اضطراب تاثیر را در متون نثر سنتی فارسی بررسی کنیم و این نظریه را در نثر فارسی نقد و بومی سازی نماییم.
The Persian masterpieces have been investigated repeatedly and their structures have been studied from the point of view of grammar, stylistics, rhetoric, etc. What is needed in today study of Persian prose masterpieces and in the context of new researches is the investigation of these masterpieces from the point of view of new literary schools and theories.Harold Bloom’stheory of creative misreading is one of the recent theories which has had a large amount of reactions.According to this theory, every author or poet has a literary father whom is bound to impress by him. This impression creates a kind of anxiety that he creatively looks for some ways to release him from this pressure and then makes his work without this kind of anxiety.According to Bloom’s theory, there is always a kind of aggressive and dialectic relationship between late and early poets and this is the why that the late poet looks for a way to reduce early poet’s eminency and power and prevail on his authority.In this paper, it is attempted to investigate the ways of releasing from effectanxiety in some ancient Persian proses by a transient review of Persian prose masterpieces in different eras and we criticize and localize this theory in Persian prose
خلاصه ماشینی:
هنر نصراله منشی این است که بدون اینکه براصل کتـاب مرجـع خـود خدشـه ای وارد کنـد ،« بـا افزودن اشعار و امثال فارسی و عربی و استشهاد به آیات و روایات و بعضی کلمات بزرگان ، آموزه هـا و اندیشه های مرتبط به فرهنگ بیگانه را زیر پوشش ایران اسلامی میبرد و به حـدی ماهرانـه ایـن کار را انجام میدهد که گویی این کتاب نه به وسیله ی هندیان که به دست مسلمانان ایرانی نوشته شده است .
بیهقی در یک جدال پنهان اخبار خرافی تاریخ طبری و بلعمی و از آنها بیشتر عجایب البلـدان کـه آن را کتاب «عجایب بر و بحر» (تاریخ ادبیات در ایران ،صفا، ج ١: ص ٦١٨ )هم نامیده اند بـه بـاد انتقاد میگیرد و معتقد است که انسان خردمند و هوشیار به هیچ تاویل چنین اخبار باطل ممتنعی (بیهقی،ج ٣ : ص ١٠٩٩) را نمیپذیرد و تاکید میکند «ومن که این تاریخ پیش گرفته ام التزام ایـن قدر بکرده ام که آنچه نویسم یا از معاینه ی من است یا از سماع درست از مردی ثقه »(همان ) ٣- تغییر دادن اصل موضوع : از شگردهای دیگری که یک نثر نویس به عنوان راهی برای بازآفرینی متون گذشـته و ادبـی کـرن متن خود برمیگزیند، تغییر موضوع نویسندگی است .
(همان : ١٥٦) ٥- عقب نشینی و انفعال ادبی : هارولد بلوم سه مرحله برای روش بدخوانی خلاقانۀ خود مطرح میکند، مرحلۀ اول آن این است کـه شاعر درمقابل تأثیر شاعر متقدم عقب نشینی میکند.