چکیده:
نسخه خطی «دیوان عابد» از زین العابدین علی بن فضل الله عابد حسینی، مشهور به زینالعباد بیرمی از زمره شاعران ناشناخته دوره تیموری در قرن نهم هجری است که علاوه بر علّو مقام دینی، از بزرگان اهل معنا و عرصه عرفان به شمار میرود. دیوان عابد گذشته ازاهمّیت بالقوه خود به عنوان نسخهای خطی، به جهت آن که تنها نسخهای منحصربه فرد، ازآن در دست است که نویسنده آن کتاب خود را برای رفع دشواریهای فهم علوم متداول زمان خود ترتیب داده است، شایان ارزشی ویژه و مضاعف میباشد. لذا مقاله حاضر به بررسی ویژگیهای سبکی دیوان عابد، با هدف شناساندن این اثر ارزشمند، که به صورت نسخه خطی به شماره11389 در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی در قم نگهداری میشود، میپردازد.
خلاصه ماشینی:
از میان بیتهای فراوانی که زین العباد در منقبت پیامبر و امامان معصوم سروده ، در قطعه مستزادی در نعت حضرت محمد (ص )میگوید: تا از ید بیضــــا بنمودی ســـر انگشــــت مــــــــــه جـــامـــه بــــــــــدریـــد تــــرســـــا ز چلیـــــپا و ز زنار بـــــرآمد در دیـــــن امـــــان شـــــــد (ب ٢٨٠) و در ستایش حضرت علی (ع ) چنین میسرایدکه : بــاز آمــده ام کــه عشــــق شــــاه آموزم شــــب را طــلــب روی چــو مــاه آمــوزم از فــر عــلــی مــرتضـــی فــخــر جــهــان هــر کــور و کــری دلــیــل راه آمــوزم (ب ٢٩-٣٢٨) ب - بیان اندیشه های دینی : تأویل عرفانی آیات قرآنی واحادیث نبوی ، کاربرد زیاد تلمیح ، درج و اقتباس دردیوان شاعر، بیانگر تعمق بسیار گویندة آن در مباحث دینی ، قرآنی ، احادیث و اخبار، تاریخ اسلام و قصص انبیاء است به گونه ای که میتوان ادعا نمود او از علمای بزرگ علوم دینی عصر خویش بوده است : تــــاج رسول عــــالمی عــــین قبول آدمی حامــــل سر کبریــــا باز نگر چه میکشی آنچه نتابد آســـمان وآنچه نیابد این و آن بار امان به گردنت بند کمر چه میکشـــی (ب ٦٠-٥٩) ج - عرفان «درقرن نهم ، نخست به دلیل گرایشهای مذهبی شاعران و سلاطین و سپس به دلیل رواج روز افزون تصوف ، مقولۀ «عرفان » در شعر، نمود چشمگیری دارد و نکتۀ جالب در شعرهای این قرن ، آن است که عرفان آن منطقیتر، معتدلترو تجربیتر از دوره های گذ شته بوده و به مقدار زیادی با زندگی روزمره ، همسانی و نزدیکی پیدا میکند.