چکیده:
فرهنگ تحفهالسعادت از مولانا شیخ محمودبن ضیاءالدّین محمّد است که به سال 916ق در روزگار حکمرانی سلطان اسکندر لودی پادشاه دهلی(894-923 هجری قمری) در هندوستان تالیف و به خواجه سعیدالدّین محمّد طوسی تقدیم شده است. این کتاب با نامهای دیگری چون فرهنگ اسکندری، تحفه اسکندری، تحفه السعاداه و تحفین السعاده سکندری نیز خوانده شده است. این فرهنگ از نخستین فرهنگهای تفسیری فارسی در شبه قاره است که مولف آن را به صورت تهجی در بیست و نه باب ترتیب داده و هر باب در دو فصل آورده شده است: اول در مفردات و دوم در اصطلاحات و مرکبات؛ که این تقسیمبندی، تحفهالسعادت را از فرهنگهای تفسیری اولیه فارسی متمایز میکند. مولف در تهیه و تدوین این کتاب از لغتنامههای فارسی و عربی پیشین بهره گرفته است علاوه بر این مورد توجه فرهنگنویسان بعد از خود نیز واقع گردیده. صاحب کتاب درباره برخی از معانی عربی، فارسی، ترکی، هندی و... لغات توضیح میدهد و گاه برای فهم بهتر معانی، نمونه اشعاری از شاعران کهن چون فردوسی، رودکی، حافظ، سعدی، ابنسینا، ظهیرفاریابی و... میآورد. این نوشته با معرفی اجمالی فرهنگ تحفه السعادت، از زوایای گوناگونی مانند کاربرد واژگانی، شیوه مدخلدهی، سبک نگارشی و... تحفهالسعادت را بررسی میکند
The Tohfat Al sa'adat's manuscript is from Molana sheikh Mahmoud ebn Ziaeddin Mohammad that has compiled in 916 lh in the days of governorship Sultan Sikandar Ludi the king of Dehli and it has been dedicated to Khaje saeid Eddin Mohammad. This book has been called by other names such as Eskandari Dictionary, Tohfeh Eskandari, Tohfeh AlSa'adah, and Tohfeh Alsa'adat Eskandari. This Dictionary is initial Farsi interpretive Dictionaries in subcontinent. The author has arranged that in twenty-nine chapters spellingly (Tahajji) and every chapter has been gathered in two parts: first in simple, and second in idioms and complexes; this classification, distinguishes the Tohfat Als'adat from the early Farsi interpretive Dictionaries. For prepration and collection this book, the author has used many Farsi and Arabic lexicons such as Dastur Al afazel,Ghavvas Dictionary, Zefan Gouya,Ghazi Zahir Dictionary ,Hosseini Dictionary etc. Furthermore it is used by next lexicographers; also to authorship of Jahangiri Dictunary and Sorouri Dictionary the Mohammad Ghasem Sorouri has paied attention to this book. This lexicon explains about meaning of Arabic, Farsi, Turkish, Indian words. Sometimes for better understanding about the meanings, it brings sample poems of ancient poets such as Ferdowsi, Rudaki, Hafez, Sadi, Ibn Sina, Zaheer Faryabi and etc. This article is going to introduce Tohfat Al sa'adat's book shortly and investigate this book from several dimention such as lexical usage, the ways of writing dictionary entry and writing styles
خلاصه ماشینی:
این کتاب یکی از باارزشترین فرهنگهای فارسی است چراکه نام آن در کنار نخستین فرهنگنامه های تفسیری تألیف شده در هند آمده است ؛ با این حال تاکنون هیچ تصحیحی از کتاب تحفه السعادت انجام نشده و نیز نسخه عکسی از آن نیز به چاپ نرسیده است ؛ تنها در حد معرفی مختصر در کتابهای مختلف از جمله : دانشنامه ادب فارســـی در شـــبه قاره (بخش یکم ، ج ٤، ص ٧٢٢)، فرهنگ نویســـی فارســـی در هند و پاکستان (ص ٦٥-٦٦) از دکتر شهریار نقوی و نیز یادداشتهایی در پیام نوین (س .
در مقدمه لغت فرس اسدیطوسی آمده است که : «و قطران شــاعر کتابی کرد و آن لغتها بیشــتر معروف بودند»(لغت فرس ، اســدی طوســی، ص ١) این نمونه نخســتین اشــاره ای اســت که درباره فرهنگ قطران تبریزی شــده اســت و بعد از آن در مقدمه «صحاح الفرس » محمدبن هندوشاه نخجوانی(تألیف شده در ٧٢٨ق ) درباره فرهنگ قطران اطلاعات کاملتری نوشته شده است : «اول کسی که به ترتیب لغت فرس مشغول شد و آن را به کتابت مقید گردانید حکیم قطران ارموی بود، اما او بیش از ســیصــد لغت ذکر نکرد»(صــحاح الفرس ، نخجوانی، ص ٨) اگرچه به دلایل نامعلومی امروزه دیگر فرهنگ قطران تبریزی در دست نیست اما ظاهرا حداقل تا اوایل قرن یازدهم ق موجود بوده است چراکه سروری کاشانی و جمال الدین اینجو شیرازی از این کتاب به عنوان منبع تألیفات خود نام میبرند.