چکیده:
یکی از انواع ادب غنایی ء معماء لغز و چیستان است که از دیر باز مورد توجه شاعران و مخاطبان آنها بوده است.
«هنمان مختاری » شاعر قصیده سرای قرن پنجم و ششمء از جمله شاعرانی است که به این نوع ادیی توجه
خاص داشته است و انواع اغز و چیستان در دیوان وی مشاهده می شود .فراوانی لغزها و چیستانها و تنوع
موضوعی آنها در دیوان اشعار عثمان مختاری »او را به شاعری صاحب سبک در این زمینه تبدیل کرده لست. تا کنون
این لغزها و چیستانها مورد بررسی قرار نگرفته اند و هدف این تحقیق بررسی سبک شناسانة محتوا و ساختار
معماء لغز و چیستان در دیوان اشعار عثمان مختاری است.
نتیجة به دست آمده نشان میدهد که عثمان مختاری نمونه های قابل توجهی از لغز و چیستان را در قالبهاو اوزان
شعری متنوع سروده و دراین کار بسیار هنرمندانه عمل کرده است . او از انواع علوم و صناعات ادیی در آفرینش
شعری خود بهره جسته است و شیوة کار او را میتوان به عنوان مشخصة خاص سبکی شعر او قلمدا کرد.همچنین
دربررسی دیوان اشعار وی به هیچ موردی از معما برنمیخوریم و این آمر نشان دهندة این است که درقرن پنجم و
ششم معماو معماسرایی رواج چندانی نداشته و به صورتی که در قرون بعد میبینیم دغدغة ذهنی شاعران نبوده لست
Conundrums and Riddles are type’s of lyrical literature that have been considered through ages both by poets and their audiences.The poet introduces original ideas through conundrums and riddles and challenges the mind of the reader by using imagery ‘metaphors and similies.Osman Mokhtari 5th and 6th century elegist ‘attention to this literary style and various kinds of conundrums and riddles can be found in his work . As this kind of conundrums and riddles have not been studied before ‘ this article will examine the content and structure of conundrums and riddles in Osman Mokhtari’s poems. The results demonstrate that Osman Mokhtari has created the significant examples of riddles and conundrums within a variety of literary rhythms and frameworks and done it artistically . In writing poems ‘ the poet benefits frome the various kinds of literary sciences and rhythms ‘ moreover through exploring his poetry ‘ no instance of riddles has been found. This indicates that through 5 and 6 centuries ‘ riddles and riddles writhng were not much prevalent ‘ hence it was not the poets’ concem in the subsequent centuries.
خلاصه ماشینی:
شاعران عهد غزنوی کمابیش به سرودن لغز و چیستان پرداخته اند و بعضی از این لغزها و چیستانها در کتب بلاغی و ادبی آن روزگارراه یافته و مشهور شده است اما در این میان نکته ای که به نظر عجیب می آید، عدم توجه نویسندگان کتب بلاغت به اشعار عثمان مختاری است .
ب ) اشارات علم نجوم در صفت سفینۀ کتاب و دفتر: بر آسمان معــنی بی آفت کســـوف بر صفـحـۀ چـو روی سطرلاب حل شود اجزای سایه را بهم آورده بر قمـــــر از خـــط استوات مقــــــادیر چــرخ زر ( همان : ١٧١ ) در چیستان دولت جوان : گفـت پــس چیست آن جوان لطـــیف آفتـابیـسـت مـانده در یــــک حـال چـون خـرد عــالی و چــو روح شــریف بــاز رســتـه ز انـــقــــــلاب و زوال ( همان : ٧٣٣ ) در چیستان تیر و کمان : گفت پس چیست آن شــهـاب اجــــل چـون ز شــــــاخ گــوزن حـمـله بــرد نیم چرخ ار چـه نـــام خـــانۀ اوســـت ســر او بـر شــــده به بــــرج حــــمل زهــره شـــیـر آســمـــــان بـــــدرد دور نــه چــــــــرخ در میــانۀ اوســت (همان : ٧٣٩ ) ٤- ١- ٢- اشارات قرآن و حدیث و ضرب المثل عربی ای نگار کهـربا پیکـر،بت یاقـــوت سـار دست بند موسی شد لبت از فر آن کز ابتدا آتــش عنبــر دخانی ، عنبر آتـش بخار امتحان را ، بوسه دادی بر نگین شهــریار ( همان : ١٠٧ ) دراین بیت نیز تلمیح به ید بیضای حضرت موسی (ع ) دارد و نیز در مصراع دوم اشاره به شیوه تراش نگین میکندکه به منظور نگه داشتن و ثابت کردن نگین ، آن را در موم که ماده اولیۀ شمع است قرار میدادند.
( همان : ( 146 مابقی لغزها و چیستانها در میانۀ قصاید به صورت (قطعه القصیده ) آورده شده است و البته شاعر در هیچ موردی به طور خاص ، لفظ لغز و چیستان را در آنها به کار نبرده است و استاد همایی بارها در پاورقی صفحات دیوان یادآوری کرده است که : « این عنوان در هیچ یک از نسخ مورد استفاده نوشته نشده است ، نگارنده مخصوصا علاوه کردم تا معمای مضامین اشعار برای خوانندگان حل شده باشد.