چکیده:
خواجه یوسف همدانی از عارفان بزرگ سدۀ پنجم و ششم ایران اسلامی است که به سبب قرارگرفتن در طریقت نقشبندیه جایگاهی ویژه برای نقشبندیان دارد. خواجه یوسف همدانی، خواجه عبدالخالق غجدوانی (مهمترین فرد سلسلۀ نقشبندی) را به ابوعلی فارمدی، ابوالقاسم کرگان، ابوالحسن خرقانی، بایزید بسطامی، امام صادق(ع) و سپس از دو راه به پیامبر اکرم(ص) پیوند میدهد. تفاوت نقشبندیه با طریقتهای عرفانی دیگر در این است که همۀ طریقتهای صوفیه با امیرالمؤمنین(ع) که باطن نبوت است، به پیامبر وصل میشوند؛ اما نقشبندیه سلسلۀ طریقتی خود را مانند امور ظاهری، با خلیفۀ اول به پیامبر متصل میکنند و همین باعث شده است گاهی طریقتهای دیگر تصوف آنان را نقد و انکار کنند. در این مقاله افزونبر بحث و نقد ارتباط خواجه یوسف همدانی با طریقت نقشبندیه، تلاش شده است استادان و شاگردان طریقتی او با استفاده از منابع تاریخی معرفی شوند؛ همچنین نگارندگان کوشیدهاند عبدالله جونى، شیخِ ناشناختۀ خواجه یوسف همدانی را معرفی کنند که در بیشتر منابع حتی نامش نیز نادرست ضبط شده است.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله افزونبر بحث و نقد ارتباط خواجه یوسف همدانی با طریقت نقشبندیه، تلاش شده است استادان و شاگردان طریقتی او با استفاده از منابع تاریخی معرفی شوند؛ همچنین نگارندگان کوشیدهاند عبدالله جونی، شیخ ناشناختۀ خواجه یوسف همدانی را معرفی کنند که در بیشتر منابع حتی نامش نیز نادرست ضبط شده است.
کوشش نگارندگان در این مقاله بر آن است که برای معرفی خواجه یوسف همدانی، افزونبر تذکرههای عرفانی از کتابهایی مانند الانساب وصفة الصفوة و مسالک الابصار و المختار من تاریخ الاخیار و منابع تاریخی دیگر استفاده کنند؛ یعنی از آثاری که کمابیش به زمان او نزدیکاند و به دور از تعصبهای فرقهای و طریقتی نوشته شدهاند.
معمولا پیشینههای ذهنی و مفاهیم تثبیتشده در ذهن کاتبان، در نسخهنویسی و تصحیح متون مؤثر بوده است؛ به همین سبب بعضی از کاتبان و تصحیحکنندگان در ثبت واژههای ناآشنا دچار اشتباه شدهاند و به تصور اینکه آن واژه نادرست است، آن را به لفظی مشابه اما آشنا و مرسوم تغییر دادهاند؛ اگرچه بیشتر منابع فقط به سبب تشابه لفظی نام او را «عبدالله الجوینی» ثبت کردهاند، بعضی از این نیز فراتر رفتهاند و تصور کردهاند این شخص، همان ابوعبدالله محمد بن محمد حمویه جوینی (متوفی 530ق) است (جامی، 1375: 830)؛ بیخبر از اینکه نام استاد خواجه یوسف همدانی، ابواحمد عبدالله بن علی بن موسی است؛ افزونبر آن ابوعبدالله جوینی دستکم هشت سال از خواجه یوسف همدانی کوچکتر است.