چکیده:
پژوهش حاضر به بررسی ماهیت عرف و عادت و شرایط تأثیرگذاری و کاربرد آن در استنباط احکام شرعی و قانونگذاری میپردازد. گرچه دین اسلام مشتمل بر قوانین و قواعد شرعی کامل و جامعی است که مشمول گذشت زمان نمیشود چون مدوِّن این قوانین شارع مقدس و خداوند متعال است، اما نقش عرف و عادات اجتماعی در تغییر و تحولات فقهی و حـقوقی در هـمه حوزهها مثل نکاح، ارث و وصیت و حـتی حـقوق جزا را نمیتوان انکار کرد، زیرا اسلام همواره عادات صحیح که منشأ عقلانی داشته و با شرع مقدس مخالفتی نداشته و ردی از آن نـشده را معتبر دانسته و اینگونه عادات میتوانند در تفسیر موضوعات و مفاهیم فقهی و حقوقی، تفسیر اراده متعاملین در موقع انعقاد عقد و حتی کشف حکم شرعی راهگشا باشند. ازاینرو عرف و عادت بهعنوان عملی که با تکرار و پیدرپی آمدن استقرار یافته و در نزد عقول مردم و صاحبان طبعهای سلیم تلقی به قبول گردیده و به عنوان یک رویه در جامعه نهادینه شده و مورد توجه فقهای امامیه و حقوقدانان در امر استنباط و قانونگذاری قرار گرفته است و گرچه از منظر فقهای امامی به عنوان منبع استنباط به شمار نرفته ولی آنان فیالجمله عرف و عادت را در کاربستهای فوق معتبر میدانند.
The present research studies the nature of custom and habit and conditions of influence and its application in deducing religious and legal rulings
Although the Islamic religion contains complete and comprehensive rules and principles that are not subject to time، because creator(codifier) of these laws is holy legislator and God Almighty، But It cannot be denied the role of customs and social habits in the legal and juridical developments in all areas، such as marriage، inheritance، will، and even criminal law، because Islam always has the right habits that have a rational origin and do not disagree with the holy religion and are not recognized as valid، and such habits can be used in the interpretation of jurisprudential and legal issues and concepts، the interpretation of the will of the contracting parties at the time of concluding a contract and even discovering a religious order (decree).
Hence، the custom and habit as a practice which has been established with the repetition and advancement and considered to be in the minds of the people and the owners of the natural texts and considered as one of the practice of the society by the jurisprudents of the Imami and the lawyers in the field of deducing and legislation، and Although، from the perspective of the Imams' jurists، they are not considered to be the source of the deduction، but they consider the custom and the habit to be valid in the above exercises
خلاصه ماشینی:
ازاینرو عرف و عادت بهعنوان عملی که با تکرار و پیدرپی آمدن استقرار یافته و در نزد عقول مردم و صاحبان طبعهای سلیم تلقی به قبول گردیده و به عنوان یک رویه در جامعه نهادینه شده و مورد توجه فقهای امامیه و حقوقدانان در امر استنباط و قانونگذاری قرار گرفته است و گرچه از منظر فقهای امامی به عنوان منبع استنباط به شمار نرفته ولی آنان فیالجمله عرف و عادت را در کاربستهای فوق معتبر میدانند.
اگر عرف دارای شرایط لازم باشد مانند قانون لازم الاتباع و اجرا است، البته این موضوع را نمیتوان بهطور مطلق مطرح کرد بلکه قانون مدون و انشا شده که انتشار یافته، شأن متفاوتی دارد ولی در عادات باید وجود عادت را به اثبات رساند و وقتی آن را اثبات نمود از شروط ضمنی یا صریح مندرج در عقد میگردد.
باید دانست مطلق آنچه از آن بهعنوان عادتهای اجتماعی یاد میشود عرف نیست بلکه برخی عادتها نظیر استعمال دخانیات است اگرچه شیوع آن بسیار زیاد است و افراد زیادی بدان مشغول هستند اما افراد از این عادت دفاع نکرده و در نهایت وجه عقلی ندارد و از ناحیه خود آن افراد نیز نیکو به شمار نمیرود با این مثال میتوان به دقت مرز میان عادات اجتماعی و عرف را معین نمود.