چکیده:
مسئله تکفیر از دیرباز یکی از محورهای اساسی تعارض و خشونت در ادیان و ملل مختلف بوده است. این موضوع در دوره حساس کنونی به یکی از مسائل مبتلابه جهان اسلام تبدیل شده و توجه به آن بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده است. مقاله حاضر درصدد پاسخگویی به این پرسش اساسی است که جریان تکفیری در ایجاد واگرایی اعتقادی و اندیشهای در جهان اسلام چه نقشی میتواند داشته باشد؟فرضیه عبارت است از اینکه جریان تکفیری با نگاه منفی به مذاهب اسلامی و بهوجود آوردن مرزبندیهای افراطی فرقهای، به ایجاد و گسترش واگرایی در سطوح فکری و اعتقادی در جهان اسلام دامن میزند. آگاهی از این موضوع، امکان تبدیل این تهدید را به فرصتی برای شکلدهی به همگرایی در جهان اسلام فراهم میآورد. بدین منظور، مقاله حاضر ضمن معرفی و تبیین جریان تکفیری (متغیر مستقل) و مسئله همگرایی و واگرایی در جهان اسلام (متغیر وابسته) در سطح باورها و افکار، به تعارض مولفهها و شاخصهای جریان تکفیری با مولفههای همگرایی در جهان اسلام که منجر به تاثیرگذاری و نقشآفرینی منفی این جریان در ایجاد همگرایی جهان اسلام میشود، اشاره مینماید.یافتهها نشان داد در سطح باورها و افکار، مولفههای جریان تکفیری نظیر اجتهاد بیضابطه، دوری از اندیشهورزی نوآورانه و پویا، تکفیر مذاهب و دگراندیشان مذهبی، سطحیاندیشی و اصالت ظواهر، تعصبات کور و دگماتیسم، پیروی محض از گذشتگان و برداشت و تلقی افتراقانگیز از مفاهیم و اعتقادات دینی در تعارض با مولفههای فکری و اعتقادی همگرایی در جهان اسلام نظیر اجتهاد ضابطهمند، خردگرایی، باور به تقریب مذاهب و تشکیل امت اسلامی، عمیقاندیشی و نگاه جامع به دین، انعطافپذیری و مدارا، آیندهنگری و تاکید بر اشتراکات اعتقادی و مذهبی قرار گرفته است و منجر به ایجاد واگرایی میشود.
خلاصه ماشینی:
یافته ها نشان داد در سطح باورها و افکار، مؤلفه های جریان تکفیری نظیر اجتهاد بیضابطه ، دوری از اندیشه ورزی نوآورانه و پویا، تکفیر مذاهب و دگراندیشان مذهبی، سطحیاندیشی و اصالت ظواهر، تعصبات کور و دگماتیسم ، پیروی محض از گذشتگان و برداشت و تلقی افتراق انگیز از مفاهیم و اعتقادات دینی در تعارض با مؤلفه های فکری و اعتقادی هم گرایی در جهان اسلام نظیر اجتهاد ضابطه مند، خردگرایی، باور به تقریب مذاهب و تشکیل امت اسلامی، عمیق اندیشی و نگاه جامع به دین ، انعطاف پذیری و مدارا، آینده نگری و تأکید بر اشتراکات اعتقادی و مذهبی قرار گرفته است و منجر به ایجاد واگرایی میشود.
تکفیر مطلق اختصاص به فرد معینی ندارد و تفسیر کفر بر وصف عام تلقی میشود؛ مانند اینکه حکم شود اگر کسی چنین بگوید یا چنین فعلی انجام دهد یا چنین بنابراین جریان تکفیری موردنظر این مقاله ، شکل منحرف شده اندیشه های سلفیگری جهادی سید قطب توسط سلفیگری تکفیری وهابی محسوب میشود که با گذشته گرایی، ارتجاع و مبارزه با عقلانیت ، از گذشتگان برای خود بتی ساخته و با جهت دادن لبه تیغ تکفیر بر پیکره جهان اسلام ، به جای مبارزه با کافران و دشمنان واقعی اسلام ، وارد مبارزه های عقیدتی درون دینی و فرقه گرایی شدید و افراطی شده اند.
٣- تجزیه و تحلیل از نخستین مؤلفه های بارز اندیشه سلفیگری تکفیری که به طور مشخص انسجام اعتقادی و فکری مسلمانان و نقش آفرینی علمای دینی را در راستای تحقق وحدت اسلامی مورد خدشه قرار میدهد و موجب تشتت ، انحراف و برداشت های مختلف از اسلام میگردد، فرافقهی بودن و اجتهاد بیضابطه توسط این جریان است .