چکیده:
با توجه به اینکه مرزها اغلب به عنوان مانعی برای حرکت آزادانه انسان و کالاها به شمار می روند، بایست آنها را در عمل از یک سو، در بعد قلمرو (سرزمینی) و ملاحظات توسعه و امنیت ملی و از دیگر سو، در بعد اجتماعی- اقتصادی و بین عرصه های فعالیتهای رسمی و غیررسمی در عرصه های مختلف سکونتگاهی مورد فهم و سنجش قرار داد. از سوی دیگر، مرزها در برخی موارد، به ویژه توسط ساکنان شهرها و روستاهای این گونه نواحی، به سادگی نادیده انگاشته میشوند؛ علت این امر- در اغلب موارد- به تعارض موجود میان تعلق ملی به سرزمین اصلی و همسانی فرهنگی- مذهبی با ساکنان آن سوی مرز بازمی گردد؛ یعنی، تعارض بین احترام به قوانین جاری در کشور خودی و تعلق خاطر به ”دیگران“ در آن سوی مرز. مبادلات مرزی از جنبه های اصلی برقراری ارتباط و امرار معاش مرزنشینان در کشورهای همسایه به شمار می رود. این گونه مبادلات در کشورهایی همچون ایران، بلحاظ تاریخی، پیوسته در گذر زمان به انحاء مختلف وجود داشته است، هرچند در دهه های اخیر ابعاد تازه ای یافته است. در واقع، نبود زیرساخت های تولیدی و زیربنایی، فقدان اشتغال و بیکاری، نازل بودن درآمد و سرمایه و... در پاره ای نواحی مرزی، منجر به گرایش قابل توجه مرزنشینان بدین گونه فعالیتها شده است. بدین سان، مبادلات مرزی در سالهای اخیر به شکل گیری جریانهای تازه ای منجر شده، شبکه هایی در سطح محلی برپا نموده است. هرچند این شبکه ها به طور غیررسمی موجب پیوندهای درونی و بیرونی بیناسکونتگاهی شده، اما به سبب خودجوش بودن و تحول خودبخودی این پیوندها، پیوسته در معرض نوعی ”شکنندگی“ قرار دارند. ساماندهی مبادلات مرزی در قالبهای رسمی و پشتیبانی از مرزنشینان فعال در این عرصه، می تواند به برپایی توسعه و امنیت مرزها منتهی گردد. این مقاله در چارچوب سکونتگاههای عمدتا روستایی بخش مرکزی بانه (کردستان) کوشش دارد، تا نقش مبادلات مرزی را در روند شکل گیری جریان-های مختلف در قالب رویکرد شبکه ناحیه ای و اثربخشی آنها در تحول فضایی سکونتگاهها را نشان دهد. نتایج پژوهش نشان می دهد که تعاملات مرزی در ناحیه بانه نه تنها به جریان های مختلف افراد، سرمایه، کالاها، اطلاعات و نوآوری دامن زده است، بلکه، به دگرگونی بافت سکونتگاهها، از جمله تغییر در ساخت مسکن و فضاهای مسکونی، از یک سو، و تحول در فرصت های اشتغال و کسب درآمد بیشتر و نهایتا به تغییر رفتار اجتماعی- اقتصادی مرنشینان منجر شده است.
خلاصه ماشینی:
هیچ یک از این جریانات به خودی خود برای توسعه ناحیه مثبت و یا منفی نیست بلکه در درجه اول برآیند مجموعه جریان ها می تواند نمایانگر جهت حرکت به سوی توسعه و عقب افتادگی باشد بنابراین راهبرد شبکه منطقه ای، از طریق شناسایی و تحلیل جریانهای فضایی عرصه های زیستی روستا و شهر می تواند راهبردی مناسب جهت سیاستگذاری ها و برنامه ریزیهای روستایی - شهری در بخش مرکزی شهرستان بانه و دیگر نواحی همسان در کشور باشد.
روابط و جریانهای شهر و روستا با تأکید بر مبادلات مرزی بر اساس راهبرد شبکه منطقه ای، جریانهای فضایی موجود بین دو عرصه زیستی روستا و شهر با تأکید بر نقش مبادلات مرزی در بخش مرکزی شهرستان بانه شناسایی شده و مهمترین تحولات و دگرگونی های اجتماعی - اقتصادی و کالبدی- فضایی ناشی از این جریان ها مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد.
جدول ٣: بررسی جریان سرمایه ناشی از مبادلات مرزی در روستاهای نمونه بخش مرکزی (رجوع شود به تصویر صفحه) ناحیه مورد مطالعه اگرچه دارای زمین زراعی است ، اما بیشتر اراضی زراعی برای ساخت و ساز به فروش رسیده و زمین های کشاورزی از حالت تولیدی خارج شده و حالت کالایی پیدا کرده اند و میزان محدود باقیمانده به طور متوسط به ١٠٠ هکتار می رسد، که بیشتر اراضی زراعی مربوط به روستاهای شرگه و سیچان می باشد.