چکیده:
از شاعران بزرگ قرن پنجم و از جمله حماسه سرایان معروف ایـران حکـیم ابونـصر علـی بـن احمـد طوسـی اسـت . وی در خراسـان تربیـت یافـت و اثـر حماسـی خـود را تحـت عنـوان گرشاسب نامه به تقلید از شیوه فردوسی سروده است . این اثر، ترکیبی از داستان های اسـاطیری ، پهلوانی ، تعلیمی ، تدبیر منزل و تهـذیب اخـلاق اسـت و زمـانی بـه رشـته تحریـر درآمـد کـه حماسه سرایی در ایران رو به افول بود و نوشته های پندآموز و ادبیات عرفانی رونق می یافت . از این جهت گرشاسب نامه انعکاس دهنده اوضاع فرهنگی و اجتماعی زمان خود است .
از نظر جنبه های عرفانی و مضامین اخلاقی می توان گفت که این کتاب همان اندازه که حماسی است ، اخلاقی و پندنامه هم هست ؛ بنـابراین دارای ویژگـی هـای حماسـی و عرفـانی و پنـد و اندرزهای فردی و اجتماعی است . این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی است که پـس از طـرح مقدماتی از حماسه سرایی در ایران و اوضاع سیاسی - اجتماعی دورة اسدی ، بـه تحلیـل اشـعار تعلیمی و پندآموز گرشاسپ نامه می پردازد. در این در این مقاله تلاش شده است به این پرسش پاسخ داده شود که گرشاسب نامه از نظر ویژگی هـای ادبـی و اخلاقـی و تربیتـی در کنـار آثـار هم ردیف خود در چه جایگاهی است ؟
خلاصه ماشینی:
1 میاســــای ز اندیـــشه گونـــه گـــون کــه دانــش ز اندیــشـه گــردد فــزون و اثرط نیز در گرشاسپ نامه ، گرشاسپ را پند می دهد: 2 بدو گفت کز بـد گمــان بـر گـسل بــه اندیــشه بیـــدار کــن چــشم و دل تدبیر و تعقل در امور موجب می شود کارها به آسانی و بدون رنج انجام شود؛ لیکن ، کـاری که همراه با تدبیر باشد، نباید هزینه و زحمت فراوان بـرای آن متحمـل شـد و در «جنـگ اول گرشاسپ با بهو» اسدی به این موضوع اشاره کرده است : چو کـاری بـر آیـد بـی انـدوه و رنـج چه باید تـو را رنــج و پرداخـت گنــج 3 بنابراین در تدبیر، توجه به سود شخصی و مصلحت عموم همیشه باید در نظر گرفته شـود و همه افراد به دنبال سود هستند و کسی برای خود ضرر و زیان نمی خواهد.
در آداب سخن گفتن ، در پایان داسـتان «در مردانگـی گرشاسـب » اسـدی سـخن نیـک را جاودان می داند: سخـن همچو جـان ز آن نگـردد کهـن کـه فرزنــد جانـست شـیرین سخــن 1 اما در داستان «پاسخ گرشاسپ بنزد بهو» خاطر نشان مـی سـازد میـان گفتـار و کـردار بایـد هماهنگی وجود داشته باشد و هر یک از این ها، کارکرد خاص خود را دارند: پذیـــرد بــه گفتــار صــد چیــز مــرد کــه نتـــوان یکــی زآن بــه کــردار کــرد 2 دو صـد گنــج شـاید بـه گفتـار داد کــه نتـــوان یکـــی زان بــه کــردار داد سخن نیز همراه با دانش ارزشمند است چنانکه اثرط گرشاسپ را پند می دهد کـه سـخن و گفتار باید از روی خرد و سنجیده باشد: ز کــــردار گفتـــار بـــر مگـــذران مـــگو آن چــه دانــش نــداری در آن 3 رعایت آداب طعام خوردن در گرشاسب نامه ، هم برای افراد عـادی و هـم بـرای شـخص پادشاه ضروری شمرده شده است .