چکیده:
با بررسی آموزههای قرآنی و روایی با رویکرد اخلاقی و به شیوه توصیفی و تحلیلی روشن میشود که دراین عرصه، دلیلی متقن و فراگیر بر بایستگی اطاعت از فرمان پدر و مادر در همه حال و در همه امور یافت نمیشود، و آنچه که ممکن است دلایل این مدعا محسوب شود، مواجه با اشکال است. چیزی که در این زمینه مسلم است و میتوان دلایل کافی و متقن بر آن ارائه نمود، نبایستگی عقوق آنان است، به این معنا که نباید با فرمان پدر و مادر ودر مواجهه با آنان، به گونهای رفتار شود که موجبات اذیت و آزار و رنجش آنان فراهم گردد.
Studying the teachings of the Qur’an and traditions with an ethical approach and in a descriptive-analytic method will clarify that in this field no approved and comprehensive reason would be found for the necessity of obeying the parents in all states and affairs; and all that may be counted as the reasons for this claim would run into problem. What is indisputable in this field and one can present sufficient and substantial evidence for it is the improperness of being ingratitude to them، meaning that one should not treat one’s parents in such a way that it would disturb and hurt them.
خلاصه ماشینی:
بایستگی اطاعت یا نبایستگی عقوق مهمترین منبعی که شایسته است در این باره بدان مراجعه شود، قرآن کریم است، ولی باید گفت در این کتاب، هیچ آیهای که از آن، بایستگی اطاعت از پدر و مادر در همه حال و در همۀ امور استفاده شود، به چشم نمیخورد؛ مگر آنکه گفته شود مقتضای مفهوم شرط در آیه (وإن جاهداک علی أن تشرک بی مالیس لک به علم فلا تطعهما...
افزون بر اینکه نمیتوان به اطلاق و شمول بایستگی اطاعت (چنان که ظاهر این روایت است) گردن نهاد، زیرا بیتردید اطاعت از پدر و مادر در اموری که موجب معصیت است، روا نیست مگر اینکه گفته شود اینگونه امور، به دلیل وضوح حکم آنها، مقصود حضرت نیست، ولی به هر حال عبارت ذیل حدیث، قرینهای است برعدم اراده بایستگی، زیرا بدون شک، خروج از اهل و مال به صرف فرمان پدر و مادر، لازم نمیشود به ویژه اگر مقصود، دست کشیدن از همسر و فرزند و رها نمودن آنان باشد.
آیت الله خوئی، در اشاره به همین نکته مینویسد : «هیچ دلیلی بر بایستگی اطاعت و فرمانبری از پدر و مادر به گونۀ مطلق، همانند اطاعت عبد از مولایش، در دست نیست، بله بر اساس آیات قرآنی، معاشرت و مصاحبت نیکو با آنان، بایسته است و به همین سبب، دشمنی ورزیدن با آنان و اذیت نمودنشان روا نیست، اما بایستگی و نبایستگی، به صرف امر نهی و از این بالاتر، بایستگی اذن گرفتن در همۀ امور، اگر چه ترک آن نیز مستلزم ایذا نباشد، همه فاقد دلیل است، به ویژه اگر آنان نسبت به کار فرزندان خود اطلاع پیدا نکنند» (خوئی، 4631: 8/601).