چکیده:
وجود رابط یکی از رهآوردهای مهم حکمت متعالیه است که صدرالمتألّهین توانسته به وسیلۀ آن، تغییر شگرفی در نظام فلسفیاش به وجود آورد و حکمتش را بدان تعالی بخشد. ملاصدرا براساس مبانی فلسفیاش ـ همچون: اصالت وجود و اعتباریت ماهیت، تشکیک وجود و تغییر مناط نیاز معلول به علت براساس وجود و نه ماهیت ـ وجود رابطی را به رابط ارتقا داده و گسترۀ رابط را به کل هستی (ماسوی اللّه) توسعه داده است. در پرتو این نظریه که بر شالودۀ امکان فقری استوار است، در کنار دستاوردهای جدید فلسفی که در پی دارد، مباحث فلسفی حکمای گذشته نیز با نگاهی جدید بازخوانی میشود. از سوی دیگر، مشی انسان در سیر به سوی کمال سرعت و تعالی مییابد و انسان از ساحت ملک به ملکوت نزدیک میگردد. در سایۀ اعتقاد به وجود رابط است که انقطاع از خلق رخ خواهد داد، روح اعتماد و امید در آدمی تقویت مییابد و به مقام توکّل دست مییابد، توکّل و اعتمادی که نگرانی را از او دور و قلبش را به ساحل آرامش میرساند. این نوشتار بر آن است تا دستاوردهای نظری و عملی این نظریۀ مهم فلسفی را بررسی و استنباط نماید.
خلاصه ماشینی:
(صدرالدین شیرازی، 1981ق، ج1: 78-90؛ جوادی آملی، (الف1386)، ج1: 531) در قدم متوسط ملاصدرا ـ که نظریۀ فلسفی ایشان همین است و ناظر به رسالت این نوشتار ـ ملاصدرا برای ممکنات، وجود فینفسه قایل است، لکن نه به نحو استقلالی که در نگاه نخست مشائی مطرح بود و مغایر با وجود حق است، بلکه وجود معلول فینفسهای که عین تعلق به علت است.
تقریر برهان بر توحید ربوبی از طریق وجود رابط: با اثبات توحید ذاتی از طریق وجود رابط، میتوان به وحدت در ربوبیت نیز دست یافت، زیرا با روشن شدن این مطلب که ممکنات تعلق ذاتی به ذات حق دارند و قوامشان به اوست، ذات حق فقط افاضهکنندۀ وجود نخواهد بود، بلکه منشا آثار نسبتها و روابط میان آنها نیز خود اوست، زیرا آثار معلولات جدای از آنها نیست و همانطور که ذات حق مفیض ذات آنها است، مفیض آثار آنها نیز خواهد بود.
(جوادی آملی، (الف1386)، ج3: 216) در سایۀ اعتقاد به وجود رابط و تعمق در معنای آن، این باور قلبی انسان به مرحلۀ عمل میرسد و نیک در مییابد که هیچ ندارد و عین فقر به ذات غنی و مستقل حق است، فقری که هر لحظه و هرآن ادامه دارد و به روایت ملاصدرا، حتی به قدر یک چشم بستن.
حق را صاحب و مالک عالم مییابد و مالکیت همهچیز را به صاحب حقیقی اش وامیگذارد که این ورود در مقام تفویض است و خداوند از زبان آدمی با دل و جان فرمود: «و أفوض أمری إلی الله إن الله بصیر بالعباد» (غافر: 44) (صدرالدین شیرازی، 1981م، ج2: 216) H1نتیجهگیری/H1 نظریۀ وجود رابط و مستقل از ابتکارات فلسفی صدرالمتألهین است که دستاوردهای مهم نظری و به دنبال آن عملی به همراه آورده است.