چکیده:
یکی از مهمترین ابتکارات ملاصدرا در حوزۀ هستیشناسی، دیدگاه وجود رابط معلول است. نظریة وجود رابط معلول، از یک سو بر لوازمی استوار است که بدون آنها اثبات این دیدگاه ناممکن خواهد بود و از سوی دیگر، نتایج مهمی بر آن مترتب است که پذیرش آنها، اندیشههای فلسفی مقبولِ پیش از خود را با تحولات بنیادین مواجه میکند. پژوهش حاضر با هدف واکاوی و تبیین لوازم و نتایج وجودشناختی این نظریه صورت گرفته است. وحدت شخصی و کثرت شأنی وجود و ناممکن بودن علم حصولی و حضوری به معلول بما هو هو، از اهم لوازم دیدگاه وجود رابط معلول است. همچنین وحدت واقعیت، تشأن، تقدم بالحق، تشکیک در ظهور و وجود منبسط از مهمترین نتایج دیدگاه وجود رابط معلول به شمار میرود
خلاصه ماشینی:
نظریة وجود رابط معلول، از یک سو بر لوازمی استوار است که بدون آنها اثبات این دیدگاه ناممکن خواهد بود و از سوی دیگر، نتایج مهمی بر آن مترتب است که پذیرش آنها، اندیشههای فلسفی مقبول پیش از خود را با تحولات بنیادین مواجه میکند.
ثانیا، وی با تکیه بر نظریة وجود رابط معلول، به نتایجی چالشبرانگیز، نظیر وحدت شخصی وجود دست یافته است؛ لذا برداشت نادرست از این دیدگاه، به نتایجی میانجامد که هم از نظر خود ملاصدرا و هم از نظر سایر حکمای اسلامی واضحالبطلان است؛ باورهایی از قبیل واجب بالذات بودن همۀ ممکنات یا معدوم دانستن مخلوقات.
اما بر اساس دیدگاه ملاصدرا (وجود رابط معلول) از آنجا که معلول جنبۀ فی نفسه ندارد، میان دو واقعیت علت و معلول مغایرتی نیست؛ لذا نمیتوان معلول را شیء مستقلی دانست که ثانی علت باشد (نک: صدرالدین شیرازی، 1981م، ج2: 299).
لوازم نظریۀ وجود رابط معلول پذیرش این دیدگاه که معلول وجود فی نفسه ندارد و با علت مغایر نیست، لوازمی دارد که صدرالمتألهین به آن توجه داشته، در آثار مختلف خود به آنها پرداخته است.
بر اساس این دیدگاه، که طی آن وجود فی نفسه از معلول، نفی شده، معلول، عین ربط به علت شمرده میشود، نمیتوان هیچ حکمی را به معلول بما هو هو نسبت داد؛ لذا هر گونه حکم یا وصفی که به معلول نسبت دهیم، از آن واجب بالذات است؛ البته نه بهحسب ذات علت، بلکه از آن نظر که او در شأن و مرتبهای تنزل یافته است (همان: 596).