چکیده:
کتاب نور البصر بحلّ مسئلة جبر و القدر شرح نسبتا مفصّلی بر مسالهی جبر و قدر، مروی از امام هادی(ع) است که از سوی محمّد خلیل قاینی اصفهانی قزوینی بن محمّد اشرف (د. 1136ق) نگارش یافته است. حدیثی که در این رساله شرح شده، روایتی است که در کتاب تحف العقول، بدون ذکر سندی، از امام هادی(ع) نقل شده است. شیعیان نامهای به محضر امام(ع) نوشتهاند و خاستگاه آن نامه، یک اختلاف فکری بین شیعیان در مورد جبر و اختیار بوده است، تا جایی که منجر به اختلاف، تفرقه و احیانا عداوت و دشمنی بین شیعیان، گردیده است. شیعیان برای رفع این مشکل، به امام(ع) متوسل شده و از محضر آن حضرت نظریهی صحیح و درست را در این مورد جویا میشوند. امام(ع) نیز با توجه به اهمیت بحث و رفع هرگونه اختلاف و ابهام در این زمینه، رسالهی حاضر را در جواب آنها مینویسد.
خلاصه ماشینی:
مقدمهی دوم مقدمهی دوم این شرح در بارهی آن است که خلقت تمامی موجودات با اراده و مشیت الهی صورت گرفته است و خلاصهی آن بدین عبارت است: <المقدمة الثانیة فی بیان کون جمیع الأشیاء بمشیئة الله تعالی، کما ورد فی الآثار الإلهیة أکثر من أن تحصی؛ اعلم إنه إذا عرفت أن الماهیات بأسرها إنیتها وشیئیتها لا یکون إلا بالظهور العلمی، فکل ماهیة وآثارها وآثار آثارها وصفاتها -وبالجملة- کلما صدق علیه الشیئیة فی الجملة لابد أن یکون معلومة لله تعالی قبل الایجاد؛ لیمکن ایجادها کما عرفت.
</المقدمة الثانیة فی بیان کون جمیع الأشیاء بمشیئة الله تعالی، کما ورد فی الآثار الإلهیة أکثر من أن تحصی؛ اعلم إنه إذا عرفت أن الماهیات بأسرها إنیتها وشیئیتها لا یکون إلا بالظهور العلمی، فکل ماهیة وآثارها وآثار آثارها وصفاتها -وبالجملة- کلما صدق علیه الشیئیة فی الجملة لابد أن یکون معلومة لله تعالی قبل الایجاد؛ لیمکن ایجادها کما عرفت.
ولیس هذا إلا تبدل الکون، فإذا کان کون شیء بذاته فتغیر کونه من دون تغیر ذاته مما لا یتصور، فلا یمکن أن یکون المرجح عائدا إلیه تعالی، وإذا لم یکن عائدا إلیه کان عائدا إلی المخلوق، وذلک لکونه علی النحو الأصلح الأکمل الألیق بحاله، والوضع الذی هو أکمل أوضاع وجود هذا الشیء> أفراد الإنسان رسولا، وبعضهم نبیا، وبعضهم وصیا، ومنهم من لا یکون کذلک، بل یکون مقابلا لهذه الأقسام، لابد أن یرجع موجبه وداعیة إلی أصل ذواتهم، ولا یمکن أن یکون حصول هذه المراتب بکسب العبد وفعاله.