چکیده:
بسیاری از آیات قرآن کریم، عبارت «لا خوف علیهم ولا هم یحزنون» را در مقام مدح و پاداش مومنان ذکر کردهاند و نداشتن خوف و حزن را از امتیازهای ایشان برمیشمارند. از سوی دیگر، آیاتی وجود دارد که خوف و حزن را از ویژگیهای اهل ایمان بر شمرده است و حتی از وجود این حالتها در پیامبران خبر میدهند. این مسئله، بررسی این دو صفت در حالت نفی و اثبات و نیز توجه به تفاوت آنها را ضروری میکند. پژوهش حاضر، از رهگذر تقسیم خوف و حزن به دو گونه دنیوی و اخروی، نفی موجود در این عبارت را ناظر به خوف و حزن دنیوی دانسته و آنچه را که مورد تمجید خداوند قرار گرفته است، به نوع اخروی این حالتها مربوط میداند. با این حال، بنا بر بعضی آیات، برخی پیامبران در دنیا دچار خوف و حزن شدهاند؛ اما بیدرنگ امداد الهی شامل حالشان شده و بیم و اندوهشان برطرف شده است. در نتیجه، اولیای الهی به لطف خداوند، از خوف و حزن دنیوی مصون هستند.
خلاصه ماشینی:
آنچه به عنوان قدر متیقن از این آیات برداشت میشود، دور بودن خوف و حزن از مؤمنان در آخرت است (طبری،1412: 1 /394؛ طبرسی، 1377: 1/358؛ قمی مشهدی، 1368: 2/120؛ حقی بروسوی، بیتا: 1/207؛ مظهری، 1412: 1/115؛ شبر، 1412: 56) برای نمونه، آیه (یا عباد لا خوف علیکم الیوم و لا أنتم تحزنون) 2 (زخرف/68) سخن خداوند است که در روز قیامت اهل تقوا را مخاطب قرار داده است و به ایشان بشارت میدهد که هیچ بیم و اندوهی نخواهند داشت (طباطبایی 1417: 18/121).
خوف و حزن اخروی الف) خوف خوفی که در قرآن کریم به گونهای مثبت و تأثیرگذار در کسب صفات نیکو مطرح شده و حتی بارها و به شیوههای گوناگون به کسب آن تأکید شده، خوف به سبب امور اخروی است و مقصود از آن، بیمی است که دلیل ایجاد آن، امور دنیوی و گذرا نیست، و به کمال و عاقبت نیک انسان در آخرت، کمک میکند، زیرا سبب میشود انسان از ترس پروردگار صاحب روز جزا، اعمال خود را در دنیا به گونهای تنظیم کند که کیفر و عقوبتی در آخرت برای او به همراه نداشته باشد.
در نتیجه، ترس و اندوهی که در دنیا از مؤمنان نفی میشود، مربوط به امور دنیوی است که نقشی در سعادت اخروی انسان ندارند؛ اما آیا همۀ مؤمنان هیچ گونه ترس و اندوهی نسبت به امور دنیوی ندارند؟ این مسئله، چگونه با آیاتی که خوفی مادی را به برخی مؤمنان نسبت میدهد، سازگار است؟ تفسیر عبارت «لا خوف علیهم و لا هم یحزنون» در این جمله، خوف نقش مبتدا دارد و از آنجا که نکره است، به ضمیمه حرف نفی قبل از آن، مفید عموم خواهد بود (عکبری، بیتا:24)، یعنی هیچ ترسی بر ایشان نیست.