چکیده:
شناخت انسان، بهعنوان شریفترین مخلوق خداوند، در گرو شناخت حقیقت وجودی اوست که با ابزارهای مختلف معرفتی، اعم از عقل، نقل، شهود، تجربه و... قابل تحصیل است. «نقل» معتبر، به جهت صدور از معصوم علیهم السلام و احاطه علمی ائمة اطهار بر کل عالم وجود و ازجمله انسان، همواره از بهترین طرق کسب معرفت بوده است. این مقاله با دادههایی روایی، حاصل از گردآوری اطلاعات کتابخانهای با روش تحلیلی و توصیفی، به واکاوی روایات بیانگر حقیقت روح پرداخته است. در این مقاله، به هشت دسته از احادیث، به ترتیب از روایاتی که بهظاهر مثبت جسمانیت روح بودهاند، تا روایاتی که جز با وجود روح مجرد سازگار نمیباشند، اشاره شده است. حاصل این پژوهش، بیان هماهنگی بین عقل و نقل در دو ساحتی بودن انسان و غیرمادی دانستن ساحت روحانی اوست.
خلاصه ماشینی:
زندیق، مباحثه خویش با امام( را با این سؤال ادامه میدهد که مگر روح چیزی جز خون است؟ امام صادق( فرمودند: «نعم الروح علی ما وصفت لک مادتها [عاریة] من الدم و من الدم رطوبة الجسم و صفاء اللون و حسن الصوت و کثرة الضحک فإذا جمد الدم فارق الروح البدن» بله، طبق تعریف سابق از روح، مادة آن عاری از خون است؛ زیرا گفتیم که روح جسمی رقیق است که وارد جسم کثیف شده است.
زندیق در ادامه میپرسد: آیا میتوان روح را به سبکی و سنگینی و وزن توصیف کرد؟ امام( فرمودند: روح بهمنزلة بادی است که در مشک دمیده میشود و آن را پر میکند و حال آنکه داخل شدن این باد چیزی به وزن مشک اضافه نمیکند، همانطور که خروجش نیز چیزی از وزن آن نمیکاهد و به همین قیاس، روح سنگینی و وزن ندارد.
ملاصالح مازندرانی نیز در شرح خویش بر اصول کافی بر نظر صدرالمتألهین صحه میگذارد و مراد از روح در این روایت را چیزی میداند که به طور سریع در همة اجزای بدن حرکت میکند که همان روح حیوانی است (مازندرانی، ۱۳۸۲ق، ج ۴، ص ۱۵۷).
امام حسن( در پاسخ میفرمایند: اما در مورد اینکه پرسیدی وقتی انسان میخوابد روحش به کجا میرود؟ جوابش این است که تا زمانی که انسان در خواب است، روح با ریح مرتبط است و ریح با هوا، تا هنگام حرکت آن بدن برای بیدار شدن.