چکیده:
در تاریخ ایران علیرغم آن که اغلب نیروی نظامی طرف پیروز و دارای حق حکومت را مشخص می کرد، اما هر حکومتی تلاش داشت، قدرت عریان و نظامی را به اقتدار مورد پذیرش افراد جامعه تبدیل کند. حکومت آقامحمدخان قاجار اگرچه در نگاه اول صبغه نظامی و خشنی دارد، اما او و درباریانش تلاش داشتند تا با بهرهگیری از سنن رایج در سپهر سیاسی ایران، به حکومت او مشروعیت ببخشند. مساله اساسی این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانهای به آن پرداخته میشود، بررسی تکاپوهای مشروعیت ساز آقامحمدخان قاجار و بازتاب آن در منابع این دوره است. یافتهها نشان میدهد آقامحمدخان قاجار و اطرافیانش درک و دریافت درستی از سنن حاکم بر ساختار سیاسی ایران داشتند و تلاش داشتند تا قدرت وی را بر اساس معیارهایی همچون امتیازات حسبی و نسبی، بهره گیری از سنن شاهی ایران و مذهب شیعه به اقتدار مورد پذیرش مردم ایران تبدیل کنند.
خلاصه ماشینی:
منابع مشروعیت حکومت آقامحمدخان قاجار جعفر آقازاده سجاد حسینی چکیده در تاریخ ایران، علیرغم آنکه اغلب نیروی نظامی طرف پیروز و دارای حق حکومت را مشخص میکرد، هر حکومتی تلاش داشت قدرت عریان و نظامی را به اقتدار موردپذیرش افراد جامعه تبدیل کند.
آنچه در نگاه اول از زندگی و فعالیتهای سیاسی و نظامی آقامحمدخان برمیآید اتکا بر زور شمشیر در چیرگی بر ایران است، اما نگاهی موشکافانه بر اقدامات او نشان میدهد آقامحمدخان و درباریانش با آگاهی از بحران مشروعیت ایجادشده درپی سقوط حکومت صفویه تلاش کردند پایههای جدیدی برای مشروعیت سیاسی حکومت تعریف کنند تا درپی زوال و رنگباختن مشروعیت صفویان بتوانند به حضور خود در عرصۀ قدرت سیاسی مشروعیت بخشند و رضایت بخشی از جامعۀ ایران بهویژه نخبگان را جلب کنند.
بهنظر میرسد آقامحمدخان قصد داشت با استفاده از مشروعیت ترکی و انتساب قاجارها به حکمرانان ترک و مغول خود را میراثدار و ادامهدهندۀ سنت سلطنت مغولان و ترکان در ایران معرفی کند تا از این طریق، با متحدکردن قبایل متعدد ترک و مغول در زیر پرچم قاجارها، شرایط را برای اطاعتپذیری آنها فراهم کند و با ایجاد اتحادهای ایلی از قدرت نظامی آنها در جهت رسیدن به پادشاهی ایران بهره برد.
همزمان با قدرتیابی آقامحمدخان و ادعاهای روسها بر قفقاز، که در درون مرزهای ملی و اعتقادی ایرانیان جای داشت، و حملات ترکمنها به خراسان بزرگ و غارت منطقه و بهاسیریبردن زنان و مردان و شیوع حکومت ملوکالطوایفی در گوشهوکنار ایران ضرورت احیای مرزهای تاریخی ایران اهمیت بهسزایی برای مردم کشور پیدا کرد (ژوبر 1347: 126- 127)، بهطوریکه یکی از وظایف مهم شاه حفظ و حراست مرزهای کشور در مقابل دستبرد دشمنان خارجی بود (رجبی 1390: ج 1، 96).