چکیده:
رویکردهای محققان معاصر دربارۀ حدیث و حدیثپژوهی را میتوان به جهات گوناگونی تقسیم کرد، که در مقالۀ حاضر، نگاه محققان نسبت به «دین»، معیار این تقسیم قرار گرفته است. یکی از مهمترین رویکردها در این بحث، نصگرایان هستند که تنها راه شناخت دین را خود نصوص دینی میدانند و بهویژه سلفیان اهل سنت و برخی از اخباریان شیعه، حدیث را در جایگاه بالایی قرار میدهند. برخلاف این، اغلب قرآنیون و گروهی از عقلگراها چندان وقعی به حدیث نمینهند.
از سوی دیگر، نوگراها به تاریخی بودن متون دینی معتقدند و در تفسیر متون دینی بر تاریخینگری، زبانشناسی و هرمنوتیک تأکید میکنند. این عده متون دینی را تاریخی و ادبی دانسته و به روشهای غربی به تحلیل آنها میپردازند. اما، نتیجۀ این نوع تحقیقات، غالباً در تألیفات حدیثپژوهان غربی دیده میشود؛ زیرا محققان مسلمان کمتر به این رویکرد، خصوصاً در مورد حدیث، التفات داشتهاند. براساس نتیجۀ این پژوهش، نگاه غالب معاصر به حدیث، رویکرد جمهور در میان اهل سنت و رویکرد اصولی در میان شیعیان است، که دیدگاههای سنتی و میانهتری نسبت به جایگاه حدیث و حدیثپژوهی دارند.
خلاصه ماشینی:
اگر بحث را از واژۀ «دین» ـ که حدیث یکی از دو منبع شریعت اسلام، و اسلام یکی از ادیان است _ آغاز کنیم، مسأله به این صورت خواهد بود که آیا انسان در شناخت جهان هستی به دین نیاز دارد یا خیر؟ پاسخ منفی به این سؤال، نگاه غالب بر فلسفۀ معاصر غرب است که تا حد بسیاری بر دینپژوهی معاصر غرب تأثیر گذاشته و حتی نوگرایان مسلمان را تا حدی متأثر کرده است؛ اما در صورت دادن پاسخ مثبت به این سؤال، این بحث به میان میآید که دین را چگونه باید شناخت؟ از آنجا که تعالیم ادیان اغلب در قالب «نص» یا متن به دوران معاصر رسیده، دو دیدگاه کلی در پاسخ مطرح میشود: فهم متن به کمک متن(نصگرایی) و یا فهم متن به کمک متن و دیگر ابزارهای معرفت(عقلگرایی، شهودگرایی).
جمهور حدیثپژوهان اهل سنت، بیشتر «نصگرا» بوده و مشخصات کلی آنها به این صورت است: خبر واحد را در تمامی موضوعات دینی حجت میدانند؛ بر نص حدیث تأکید بیشتری دارند و کمتر به تأویل متن میپردازند؛ بر این باورند که عمدۀ احادیث در مطالعات دینی پذیرفتنی و قابلاعتماد است و سختگیری چندانی در نقدهای سندی و محتوایی ندارند.
قرآنیون قرآنیون جریانی است که به نوعی «قرآنبسندگی» قایل شده و اعضای آن معتقدند که قرآن کریم برای هدایت مسلمانان کافی است؛ و در واقع، اغلب آنها به نفی اصالت حدیث و سنت پیامبر صلیاللهعلیهوآله اعتقاد دارند.