چکیده:
بهداشت درآموزههای اسلام از اهمیت و ارزش¬ والایی ¬برخوردار است؛ و در فرآیند برگزاری حج نیز همواره مورد توجه بوده است. در اینجا این سوالات اساسی مطرح میگردد که در دوره¬های قاجار و پهلوی، چه وضعیتی بر حوزه بهداشت و درمان حجاج ایرانی حاکم بود؟ و آنان تحت چه شرایطی به انجام این فریضة دینی می¬پرداختند؟
منابع تاریخی حکایت از پایین بودن سطح خدمات بهداشتی ـ درمانی ارائهشده به حجاج در این دورهها دارد. حکومت پهلوی به خاطر فقدان ریشههای مذهبی و نداشتن آگاهی لازم در خصوص جایگاه حج، توجهی به مشکلات حجاج نداشت؛ ولی پس از واقعة اعدام ابوطالب یزدی در حج 1322ش، و بحران سیاسی و قطع پنجساله روابط دیپلماتیک ایران ـ عربستان، به اهمیت موضوع پی برد و درصدد ساماندهی آن برآمد. بنابراین برای اولین بار در سال 1328ش. گروهی از پزشکان مجرب، به همراه امکانات مناسب، به حج اعزام شدند. در پی انتزاع حج از وزارت کشور و انضمام آن به سازمان اوقاف در سال 1351ش. توجه به این حوزه وارد مرحله جدی¬تری گردید. این نوشته تلاش دارد به شیوه توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از اسناد، مدارک
و سفرنامههای حجاج، به بررسی این موضوع بپردازد.
خلاصه ماشینی:
حکومت پهلوی به خاطر فقدان ریشههای مذهبی و نداشتن آگاهی لازم در خصوص جایگاه حج، توجهی به مشکلات حجاج نداشت؛ ولی پس از واقعة اعدام ابوطالب یزدی در حج 1322ش، و بحران سیاسی و قطع پنجساله روابط دیپلماتیک ایران ـ عربستان، به اهمیت موضوع پي برد و درصدد ساماندهی آن برآمد.
در فرآیند برگزاری حج نیز، همواره موضوع بهداشت و حفظ سلامت حجاج در طول سفر و مراحل انجام مناسک حج، مورد توجه بوده و در منابع اسلامی بارها بدان اشاره شده است؛ چنانکه در خصوص وجوب حج و در باب استطاعت، اگر کسی سلامت جسمی نداشته باشد، بر اساس آیة مبارکة (مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً) (آلعمران: 96) از شرایط وجوب حج خارج خواهد ميشود.
وضعیت بهداشتی و درمانی حجاج در دورة قاجار در فرآیند برگزاری مناسک حج، همواره موضوع بهداشت و سلامت حجاج ـ با توجه به شرایط جوی نامناسب عربستان و همچنین نوع تغذیه و فشردگی اعمال، که تأثیر روی سلامتی حجاج مستقيم دارد ـ مورد توجه بوده است.
دکتر سلیمینژاد، که از معاونان وقت وزیر بهداری و جمعیت شیر خورشید سرخ ایران بود، در این سال به همراه هیئت سرپرستی برای حفظ بهداشت و درمان حجاج ایرانی، به مکة معظمه اعزام شد و این امر نشان از رویکرد جدید دولت در راستای بهبود روند اجرایی حجو رشد سطح بهداشت و سلامتی حجاج داشت، (روزنامه اطلاعات، مورخ 17/6/1328).
در این سالها بر اساس قوانین و مقررات مصوب شورای عالی حج، امور مربوط به درمان و معالجة بیماران بر عهدة جمعیت پزشکی شیر و خورشید سرخ بودو وزارت بهداری نیز به عنوان بیماریاب، دستههایی از پزشکان خود را به عربستان اعزام میکرد.