چکیده:
سیره رسول خدا (ص) در تقسیم غنایم و مقایسه آن با دوره خلفا یکی از مباحثی است که سزاوار بررسی های عمیق و چند سویه است. بررسی و تبیین دقیق این موضوع می تواند بسیاری از ابهامات تحولات بعدی تاریخ صدر اسلام، به ویژه فتنه های دوران خلافت امام علی (ع) را روشن نماید. غنایم از جمله مواردی است که نقش مهمی در تحولات صدر اسلام داشت. در سیره رسول خدا شاهد تقسیم غنایم بر اساس نص صریح احکام الهی و عدالت هستیم؛ درحالی که پس از آن حضرت، این رویه به تقسیمی ناعادلانه و واگذاری امتیازات بر اساس وابستگی و منافع سیاسی تبدیل شد. در دوره خلفا به دنبال فتوحات مسلمانان غنایم بسیاری به دست مسلمانان افتاد. عدم مدیریت درست غنایم، تقسیم ناعادلانه و واگذاری امتیازات بر اساس وابستگی و منافع سیاسی در این دوره، موجب تغییر ارزش های اسلامی شد. فاصله طبقاتی و تضاد منافع در جامعه اسلامی هویدا گشت. در نتیجه فاصله طبقاتی در جامعه اسلامی آشکار شده و زمینه ساز دنیاگرایی مسلمانان و بروز فتنه هایی همچون جمل، صفین و قاعدین شد. در این مقاله ابتدا با استناد به منابع اصلی و آیات قران، درباره پیشینه و مفهوم شناسی غنیمت پرداخته شده و سپس با روشی توصیفی -تحلیلی به مقایسه سیره رسول خدا (ص) با دوره خلافت پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
مثلا در جنگ بدر و حنین رسول خدا (ص ) چنین اقدام کردند (همان : ٣٩/٢؛ واقدی، ١٣٦٩: ٧٠٠١٣٦٩،٢/٢) سپس بدون در نظر گرفتن پایگاه اجتماعی افراد و بر اساس عدالت و دستورات الهی همه را برابر میدانستد و غنایم را به صورت مساوی میان همه تقسیم میکردند.
خلیفه دوم نیز خود به این موضوع پی برده بود که امتیازات باعث فساد در جامعه اسلام شده به گونه ای که در سال پایانی عمر خود گفته بود که در تقسیم بیت المال بر مبنای تفضیل بدنبال الفت و دوستی یاران رسول خدا (ص ) بوده و اگر همین سال زنده باشم مانند رسول خدا (ص ) و ابوبکر همه را سهم مساوی خواهم داد (طبری، ١٣٧٥: ٦١٤/٣؛ یعقوبی، ١٣٧١: ٤٢/٢/) خلیفه دوم به خوبی تأثیر غنایم و دنیاگرایی را بر مسلمانان دریافته بود.
چنان که وقتی امام علی (ع ) به خلافت رسید اموال بسیاری در بیت المال بود که آن ها را به صورت تساوی میان مسلمانان تقسیم کرد.
چنانچه خطاب به خوارج فرمود: «شما می دانید همانا، رسول خدا (ص ) دست دزد را برید و زناکاری را که همسر نداشت ، تازیانه زد و سپس آنان را از غنائم (بیت المال )، بهره داده است »(بحرانی، ١٤١٧: ٢٤٣/٣) امام علی (ع ) بر این باور است که باید حقیقت اسلام ، عملی شود.