چکیده:
برخورداری از محیط زیست سالم و به طور خاص بهره مندی از هوای پاک، یکی از دغدغه های مهم امروز و آینده بشر است. با گذری بر اسناد و معاهدات بین المللی دو رویکرد متفاوت نسبت به این موضوع را مشاهده می کنیم. در برخی از آن ها مثل منشور آفریقایی، این موضوع صراحتا به عنوان یک حق پذیرفته شده اما در برخی دیگر مثل میثاقین یا کنوانسیون اروپایی سخنی از آن به میان نیامده است. عملکرد مراجع بین المللی نیز در این خصوص دو مسیر متفاوت طی کرده است. در دسته ای از آنها، بهره مندی از هوای پاک مستقیما در قالب حق بهره مندی از محیط زیست سالم مورد بررسی قرار گرفته یا قابلیت بررسی دارد و در برخی دیگر این موضوع به عنوان چهره ای از یک یا چند حق بشری (نسل اولی یا دومی) ارزیابی شده است. در ادامه خواهیم دید که برخلاف تصور اولیه، عملکرد مراجع دسته دوم و به طور ویژه دیوان اروپایی حقوق بشر، بسیار موفقیت آمیز تر بوده است.
خلاصه ماشینی:
بر خلاف اسناد منطقه ای، در چارچوب اسناد جهانی و شناخته شدة حقوق بشر (همچون اعلامیة جهانی، میثاق حقوق مدنی و سیاسی و میثاق حقوق اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی)، بهرهمندی از محیط زیست سالم و هوای پاک به عنوان یک «حق مستقل» به طور صریح مورد شناسایی قرار نگرفته است ولی این تحلیل وجود دارد که در این قبیل اسناد، این حق، به برخی از حقوق نسل اول و دوم، همچون حق حیات، حق حفظ تمامیت جسمانی و روانی، حق دسترسی به بالاترین استاندارد قابل حصول بهداشتی، حق داشتن استانداردهای مناسب و کافی از زندگی شامل آب و غذای مناسب، حق برخورداری از اطلاعات زیست محیطی، فرو کاسته میشود و ریشة در آنها دارد.
دیوان اروپایی نیز در نهایت ضمن اشاره به این امر که آلودگی شدید محیط زیست میتواند به طور معکوسی بر رفاه افراد تأثیرگذار باشد و مانع از بهرهمندی آنها از خانه و سرپناهشان شود، یادآور شده که دولت ایتالیا تعهداتی را که در راستای تأمین حق بهرهمندی از حریم خصوصی و زندگی خانوادگی برای شاکیان داشته ایفا نکرده و در نتیجه مادة 8 کنوانسیون را نقض کرده است.
(Echr,(G),2012) نتیجهگیری همانگونه که گفته شد، حق بهرهمندی از هوای پاک از یک دیدگاه یکی از ابعاد مهم و اصلی حق برخورداری از محیط زیست سالم و از دیدگاهی دیگر چهرهای و پیامدی از برخی حقوق بشر نسل اول و دوم است.
Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment (1972) , available on: http://www.