چکیده:
این مقاله شرحی است بر کلام امیرمومنان علیه السلام بر صفات شیعیان واقعی. خشوع قلب در برابر خداوند و مداومت بر ذکر الهی از دیگر ویژگیهای شیعیان واقعی است؛ «خاشعا قلبه ذاکرا ربّه». هر مومنی هنگام یاد خدا و شنیدن آیات الهی قرآن، باید خاشع باشد. خاصیت یاد خدا، ایجاد خشوع و انعطاف در دل است و لازمة نرمش دل و تاثیر سخن خدا بر دل، کرنش و خشوع انسان در برابر عظمت الهی است که تجلی آن سجده بر اوست.
شیعیان واقعی همواره به یاد خدا و در برابر کلام خدا و عظمت الهی، خاشع هستند. ایشان به انجام اعمال صالح و عبادت خو گرفتهاند و با علاقه و اشتیاق و عشق آن اعمال را انجام میدهند و ترک آنها برایشان دشوار است. خداوند برای کسانی که درصدد انجام کار خیر هستند، هم اسباب و وسایل آن را برایشان فراهم ساخته است. ما باید بستر لازم را برای یاد خدا و خشوع و نرمی دل خویش نسبت به آیات الهی و کلام خدا فراهم سازیم تا همواره به سوی خوبیها گرایش یافته و جذب آنها شویم و از پلیدیها دوری کنیم.
خلاصه ماشینی:
خداوند نیز در برخی آیات، این دو خصلت را در برابر هم قرار داده، میفرماید: «ألم یأن للذین آمنوا أن تخشع قلوبهم لذکر الله وما نزل من الحق ولا یکونوا کالذین أوتوا الکتاب من قبل فطال علیهم الأمد فقست قلوبهم وکثیر منهم فاسقون» (حدید: 16)؛ آیا برای کسانی که ایمان آوردهاند، هنگام آن نرسیده است که دلهایشان از یاد خدا و آنچه از سخن راست [وحی الهی] فروآمده، نرم و ترسان شود؟ و مانند کسانی نباشند که پیشازاین به آنها کتاب [تورات] داده شد، پس زمان بر آنان دراز گشت [مدتی گذشت] آنگاه دلهایشان سخت شد، و بسیار بدکار و نافرمان شدند.
خداوند، برای بیان شدت قساوت و سختدلی بنیاسرائیل و کسانی که از یاد و ذکر خداوند گریزاناند و شدیدتربودن قساوت و سختدلی ایشان نسبت به سنگ میفرماید که برخی سنگها گاهی فرومیشکنند و نهرهای آب از آنها جاری میشود و برخی سنگها از ترس و خشیت الهی متلاشی میگردند؛ اما دلهای شما سخت و انعطافناپذیر است و سخن حق و موعظه و اندرز در آن اثر نمیکند.
خاصیت ذکر خدا ایجاد خشوع و انعطاف در دل است و این خشوع، توجه و گرایش فرد را به یاد خدا و تلاوت قرآن بیشتر میکند و موجب میشود هنگام شنیدن آیات الهی خضوع و کرنش کند و اشکش جاری شود.
از این چند آیه به دست میآید که خداوند میخواهد اثر قساوت قلب و خشوع قلب، هنگام مواجهه با قرآن را بیان کند و اعلام کند قرآن بر دلهای مستعد و آراسته از آلودگیها چنان اثر میگذارد و در آنها تحول پدید میآورد که پوست بدنشان به لرزه میافتد و در نهایت، خضوع، خشوع و احساس ذلت در برابر خداوند، اشکشان جاری میشود و خود را بر زمین میافکنند.