چکیده:
زندگی انسان همواره در طول تاریخ با رجوع غیرمتخصص به متخصص عجین بوده است؛ چیزی که عقل بدون واسطه به آن حکم میکند. و شرع مقدس نیز آن را امضا کرده است. همچنین، بزرگترین آفات دینداری تقلید کورکورانه است که مصیبتهای بزرگی در طول تاریخ به وجود آورده است. این مقاله به روش تحلیلی ـ توصیفی به بررسی اقسام تقلید و بیان ویژگیهای صحیح و ناصحیح آن، با معیار قرآن و روایات میپردازد. از بررسی قرآن و روایات به دست میآید که مقصود از تقلید ممنوع، تنها تقلید کورکورانه از محیط، و عادت آباء و اجداد نیست، بلکه تقلید جاهل از عالم و رجوع عامی به فقیه، بر دو قسم است: ممنوع و مشروع. عدم بلوغ فکری، شخصیتزدگی، گذشتهنگری و شخصیتگرایی، علاقه شدید به نیاکان و پیشینیان، و تعصب و گروهگرایی، از عوامل و انگیزههای تقلید کورکورانه میباشد.
خلاصه ماشینی:
آنچه از آیه استفاده میشود این است: در معانی کتاب، و به دست آوردن هرچه، راه علمی دارد تقلید روا نیست، و اکتفا نمودن به پندار در امور دینی جایز نبود، و کتاب بر تمام مردم دلیل است، خواه عالم باشند و خواه نادان، درصورتیکه راه آشنایی با آن برای او باز باشد، لازم است که بر معانی و مطالب آن تکیه گردد (طبرسی، 1360، ج1، ص230).
امام صادق( در ادامه حدیث، بعد از بیان تقلید مذموم، تقلید ممدوح و مشروع را اینچنین بیان میفرمایند: «فأما من کان من الفقهاء صائنا لنفسه حافظا لدینه مخالفا علی هواه مطیعا لأمر مولاه، فللعوام أن یقلدوه، و ذلک لا یکون إلا بعض فقهاء الشیعة لا جمیعهم، فإنه من رکب من القبائح و الفواحش مراکب فسقة العامة، فلا تقبلوا منا عنه شیئا و لا کرامة (طبرسی، 1372، ج2، ص457)؛ و اما آن کس از علما که پاسدار نفس و حافظ دین و مخالف با هوای خود و فرمانبردار امر خدا باشد، بر عوام واجب است که از او تقلید کنند و این جز در بعضی از فقیهان شیعه، نه همه آنان، نیست، پس هر کس از علما مرتکب کارهای زشت و قبیح شود، و به راهی برود که دیگر فقیهان فاسد رفتند، از او چیزی را که از ما نقل میکند نپذیرید، و حرمتی برایش قائل نباشید.
نمونههای قرآنی در قرآن کریم، آیات بسیاری وجود دارد که از آفت تقلید کورکورانه یاد میکند، و آن را به عنوان یکی از موانع پذیرش دعوت پیامبران بیان نموده، میفرماید: در هیچ شهر و دیاری، پیش از تو پیامبری نفرستادیم، مگر اینکه گروهی گفتند: «ما پدران خود را بر آئینی یافتیم و به آنان اقتدا میکنیم».