چکیده:
بصره در نخستین سدههای تاریخ هجری, از سکونتگاهی کوچک با ساختمانهایی
نیمهویران» به شهری بزرگ و بندر تجاری پررونقی بدل گشت. اصلیترین عامل رشد
اقنتصادی و سیاسی فراوان بصره» جایگاه یگانه ارتباطیاش بود؛ یعنی هم از راه زمینی با
مناطق مختلف پیوند داشت و به آسانی با آنها مرتبط میشد و هم از ره دریایی. واقع
شدن بصره کنار خلیج فارس و رودهای پرآب دجله و فراتء زمینه را برای رفت و آمد با
نواحی دوردست فراهم میکرد. چنین امکانات و زمینههای مطلوب ارتباطی» موجب شد
که از آغاز دورن اسلامی؛ نخست گروههای سیاسی و نظامی؛ سپس بازرگانان از بستر
ارتباطی آنجا برای رسیدن به هدفهای سیاسی و تجاری خود بهره گیرد. این کار به
پیشرفت بصره در حوزههای گوناگون و شکوفا شدن استعدادهایش انحامید. این مقاله
با روش توصیفی - تحلیلی جایگاه ارتباطی بصره را با دیگر مناطق برمیرسد.
خلاصه ماشینی:
بصره در سده های اول تا سوم هجری بر اثـر قـرار گـرفتنش در مسـیر ارتبـاط بازرگـانی شـرق و غـرب ، در سـنجش بـا دیگـر بنـدرهای خلـیج فـارس ، از جایگـاه برجسته تری برخوردار بود و کاروان ها و کشتیهای تجاری، میان بصره و مناطق خـارج از حوزه جهان اسلام و بندرهای شرقی آسیا و آفریقا رفت و آمد میکردند.
٢. تأثیر ارتباطی بصره در رونق بازرگانی دیگر مرحله تاریخ جدید بصره در دوران اسلامی (قرن دوم و سوم هجـری)، زمـانی فرارسید که پس از فروکاهش فتوحات ، نیروها و گروه های گونـاگون سـاکن در آن جـا، آرام آرام از عملیات نظامی (در قالب فتح نواحی شرقی) دست کشـیدند و بـه کارهـای معیشتی پرداختند.
بخش غربی و شمال غربی بصره نیز از طریق خلیج هـا و خورهـای پـرآب بـه دریـا متصل میشد (حموی بغدادی، همان ، ١، ٥٥٤) و نقطه ای بود که کاروانیـان و بازرگانـان برای رفتن از غرب به شرق آن جا را «مدخل » و «ورودی» خلیج فارس ، دریای عمـان و اقیانوس هند میدانستند (مسعودی، همـان ، ١، ١٤٧؛ حمـوی بغـدادی، همـان ، ١، ٤٣٩؛ مقدسی، ١، ١٧٨)، هم چنین نزد کاروان هایی که از شرق آفریقا یا شـرق آسـیا بـه سـوی غرب میآمدند، چنانچه مسیر خلیج فارس را برمیگزیدند، بصره «نقطه پایانی» دریا بود و در آن جا مستقر میشدند و کالاهای خود را تخلیه و از طریق قایق های کوچـک تر یـا از راه زمینی به دیگر نواحی میبردند.