چکیده:
جنگ «هرمزدگان» در روز سیام مهر/ بیست و هشتم آوریل 224 م. یکی از بزرگترین جنگها در تاریخ ایران و حتا تاریخ شرق باستان است. با مرگ اردوان چهارم/ 213-224 م، آخرین پادشاه پارتیان در این جنگ بود که هماورد جنگجوی او، اردشیر بابکان/ 224-240 م، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانیان، خود را «شاهنشاه» خواند و سپس با گشودن تختگاه پارتیان و جنگهایی دیگر با خاندانهای نژادة پارتی و بسیاری پادشاهان محلّی که در ایران پراکنده بودند، «شاهنشاه ایران» نامیده شد. جنگ هرمزدگان، آغاز نزدیک به پنج سده فرمانروایی ساسانیان در ایران، و هم نشانة آغاز دورة تازهای از جنگهای ایرانیان و رومیها بود. با وجود این، هنوز موقعیّت جغرافیایی دشت هرمزدگان/ هرمزجان/ هرمزدجان/ مزدجان که طبری و دیگران آن را آوردگاه جنگ اردوان چهارم و اردشیر بابکان خواندهاند، شناختهشده نیست و یا دستکم، دیدگاههای گوناگونی دربارة آن وجود دارد. در این جستار، براساس روش تاریخی، به مطالعه و نقد همة این انگارهها دربارة موقعیّت جغرافیایی دشت هرمزدگان خواهیم پرداخته شد و یک نقطة جغرافیایی تازه بهعنوان آوردگاه نبرد هرمزدگان پیشنهاد داده شد.
The Hormozdgān Battle on 30 Mehr/28 April 224 C.E. is one of the greatest battles in the
history of Iran and even the Ancient East. With the demise of Ardavān IV (213224- A.D.),
the last king of Parthians, in this war, his warrior rival Ardašir, son of Bābak (240224- A.D)
founder of the Sassanids kingdom, called himself ‘King of Kings’, and after conquering the
capital of Parthians and other battles with great Parthian families and many local kings
who were scattered in Iran, Ardašir was called “King of Kings of Iran”. The Hormozdgān
Battle was the beginning of five centuries rule of Sassanids in Iran and was also the
beginning of a new period in Iranians-Romans battles. Nevertheless the geographical site
of Hormozdgān/ Hormozjān/ Hormozdjān/ Mazdajān plain—that was called the battle
field of Ardavān IV and Ardašir son of Bābak by Tabari and others—is not known yet or
at least there are different views about it. In this paper, based on a historical method, all
these views on geographical site of Hormozdgān plain will be studied and criticized and a
new geographical site will be introduced as the site of Hormozdgān Battle.
خلاصه ماشینی:
نک : ریچارد نلســون فرای، تاریخ باســتانی ایران ، ترجمۀ مسعود رجب نیا (تهران : شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ١٣٨٦)، ص ٤٦٩، پانوشت شمارة ٢٤؛ کلاوس شیپمان ، مبانی تاریخ ساسانیان ، ترجمۀ کیکاووس جهانداری (تهران : نشر و پژوهش فرزان روز، ١٣٨٤)، ص ١٦؛ دیتریخ هوف ، «شــکل گیری و ایدئولوژی دولت ساســانی بر اساس شواهد باستان شناسی»، عصر ساسانی، ویراستاران وســتا ســرخوش کرتیس و سارا استوارت ، ترجمۀ محمدتقی ایمان پور و کیومرث علیزاده (مشــهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، ١٣٩٢)، ص ٦١؛ فون گال ، جنگ ســواران در هنر ایرانی و هنر متأثر از هنر ایرانی در دورة پارت و ساســانی، ص ٦٥؛ زرین کوب ، تاریخ مردم ایران (١)؛ ایران قبل از اسلام ، ص ٤١٧؛ Klaus Schippmann, "Arsacides ii: The Arsacid dynasty," Encyclopaedia Iranica, Vol. II, edited by Ehsan Yarshater (Routledge & Kegan Paul, London, Boston and Henely, 1986), p.
نک : دیوید سلوود، «دولت های کوچک جنوب ایران »، تاریخ ایران از ســلوکیان تا فروپاشــی دولت ساســانیان (جلد سوم ـ قســمت اول )، پژوهش دانشگاه کیمبریج ، گردآورنده احســان یارشاطر، ترجمۀ حســن انوشه (تهران : مؤسسۀ انتشــاراتی امیرکبیر، ١٣٧٣)، ص ٤١٢-٤٠٩؛ پاتس ، باستان شناسی ایلام ، ص ٦٥٨-٥٤٤؛ Widengren, "The Establishment of the Sasanian Dynasty in the Light of New Evidence," pp.